İnsan kelimesi; beşer, insan topluluğu, erkek ve kadın anlamında kullanılır.

İnsan kelimesinin kökeni hususunda iki ayrı görüş vardır:

1-İnsan kelimesi, unutmak anlamındaki nesy kökünden türemiştir. İnsanoğlu, unutkan bir varlık olduğu için bu ismi almıştır.

2-İnsan kelimesi, alışmak ve uyum sağlamak anlamındaki üns kelimesinden türemiştir.

Her iki görüş de insanın yapısına uymaktadır.

İnsanın yaratılış gayesi, Allah'a kul olmasıdır. Bu konudaki ayet şöyledir:

"Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım."(1)

İnsanlar; Allah'ı tanıyıp ona inanmalı, ona ibadet etmeli ve dünyevi işlerinde de Allah'ın emir ve yasaklarına yani koyduğu helal ve haram ölçülerine riayet ederek gerçek anlamda birer kul olmalıdırlar. Bu ölçülerin dışına çıkan kişi, yaratılış gayesini ihlal etmiş olur.

İnsanı tanımak için üstün ve zayıf yönlerini bilmek gerekir.

İnsanın Kur'an'da Bildirilen Üstün ve Zayıf Yönleri Yirm Bir Başlık Halinde Sırayla Şöyledir:

1.İnsan Yeryüzüne Halife Kılınmıştır:

"Hani, Rabbin meleklere, "Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım" demişti. Onlar, "Orada bozgunculuk yapacak, kan dökecek birini mi yaratacaksın? Oysa biz sana hamd ederek daima seni tesbih ve takdis ediyoruz." demişler. Allah da, "Ben sizin bilmediğinizi bilirim" demişti."(2)

Halife ne demektir?

Halife kelimesinin sözlük anlamı: Sonra gelen, birinin yerine geçen, ona vekâleten işleri yürüten kimse.

Halife kelimesinin ıstılah anlamı: Hz. Muhammed (s.a.v.)'in vefatından sonra, onu temsilen dini hükümleri uygulamak üzere, biat alarak devlet başkanı olan kimse.

Hz. Âdem'in halife olarak yaratılması ne anlama gelmektedir?

İnsanın yeryüzünde halife olması, burada icra edeceği görevlerle ilgilidir. İnsan'ın yeryüzündeki belli başlı görevleri şöyledir:

1-Yeryüzünün imarı.

2-Yeryüzünün idaresi.

3-İnsan neslinin yeryüzünde yayılması.

4-İnsanın mükellef bir varlık olarak üstüne düşen görevleri yerine getirmesi.

5-Allah'ın emir ve yasaklarını kendi dışındaki insanlara tebliğ etmesi.

Melekler, insanın yeryüzünde fesat çıkarıp kan dökeceklerini nasıl bilmişlerdir?

Bu soruya cevap olarak dört ihtimal vardır:

1-Allah, insan hakkında meleklere bilgi vermiş olabilir.

2-Melekler levh-i mahfuzdan ilgili bilgileri edinmiş olabilirler.

3-İnsanların gazap ve şehvet gibi nitelikler taşıyacaklarının farkına varınca böyle yapacakları kanaatine varmış olmaları mümkündür.

4-Melekler, cinlerin daha önce müşahede ettikleri yaşayışlarından hareketle bu tahminde bulunmuş olabilirler.

"Sizi yeryüzünün halifeleri kılan, size verdiği (nimetler) hususunda sizi denemek için kiminizi kiminizden derecelerle üstün kılan O'dur. Şüphesiz Rabbin, cezası çabuk olandır ve gerçekten O, bağışlayan merhamet edendir."(3)

İnsanlar yeryüzünde yaşar, sonra yerlerini başka insanlara bırakıp ahirete göç ederler. Böylece sonra gelenler, geçmiş olanların halifeleri olurlar.

Yeryüzünün halifeleri olarak yaratılmış bulunmak büyük bir nimet ve şereftir. Allah, kullarını bu dünyada imtihan etmek için, servet, kuvvet, kabiliyet ve hafıza açısından birbirlerinden farklı olarak yaratmıştır. Allah, herkesi sahip olduklarıyla ve olmadıklarıyla imtihan eder. Bize düşen, kulluk görevlerimizi hakkıyla yerine getirmeye çalışmaktır.

"(Onlar mı hayırlı) yoksa darda kalana kendine yalvardığı zaman karşılık veren ve (başındaki) sıkıntıyı gideren, sizi yeryüzünün hâkimleri kılan mı? Allah'tan başka bir tanrı mı var! Ne kadar da kıt düşünüyorsunuz!"(4)

Allah, insanoğlunu yeryüzünün halifeleri kılmakla, dünyayı ve buradaki nimetleri onların emrine vermiş, insanı dünyaya hakim kılmıştır. Yeryüzünde halife olmak, insanın Allah'a karşı olan kulluk görevlerini yerine getirmesini gerektirir.

"Ona dedik ki: "Ey Dâvûd! Gerçekten biz seni yeryüzünde halife yaptık. İnsanlar arasında hak ile hüküm ver. Nefis arzusuna uyma, yoksa seni Allah'ın yolundan saptırır. Allah'ın yolundan sapanlar için hesap gününü unutmaları sebebiyle şiddetli bir azap vardır."(5)

Yeryüzündeki her insan kendi sorumluluğu çapında halifedir; elbette ki yüksek görevleri nedeniyle peygamberlerin sorumlulukları çok daha fazladır. Bunun için Allah (c.c.), Hz. Davut'u özel olarak uyarmıştır. 

"O, sizi yeryüzünde halifeler (oraya hâkim kimseler) yapan, size verdiği nimetler konusunda sizi sınamak için bazınızı bazınıza derece derece üstün kılandır. Şüphesiz Rabbin, cezası çabuk olandır. Şüphe yok ki O, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir."(6)

Bu ayetten özet olarak şu dersleri çıkarmalıyız:

1-Allah, insanları yeryüzüne halifeler kılarak, dünya nimetlerini onların emrine vermiştir.

2-Her nesil, dünyaya hakim olmak açısından kendinden öncekilerin halifesidir.

3-Allah, insanlara farklı oranlarda mal ve kuvvet verir; böylece insanlar hem sahip olduklarıyla hem de sahip olmak isteyip elde edemedikleri ile imtihan olurlar.

4-Allah, gerektiğinde kullarını hızlı bir şekilde cezalandırmakla birlikte, çok bağışlayan ve çok merhamet edendir.

2.İnsan Şerefli Kılınmıştır:

"Andolsun, biz insanoğlunu şerefli kıldık. Onları karada ve denizde taşıdık. Kendilerini en güzel ve temiz şeylerden rızıklandırdık ve onları yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık."(7)

1-Allah, insanı akıl sahibi kılıp diğer varlıkları onun emrine vermek suretiyle şan ve şeref sahibi kılmıştır.

2-Allah, insana yeryüzünde hayvanlarla, denizlerde gemilerle seyahat etme imkanı tanımıştır.

3-Allah, insanlara rızık olarak en güzel ve temiz nimetler vermiştir.

4-Allah, insanları yarattığı varlıkların birçoğundan üstün kılmıştır.

3.İnsan Diğer Birçok Varlıktan Üstün Kılınmıştır:

"Dedi ki: «Şu benden üstün kıldığına da bir bak! Yemin ederim ki, eğer beni kıyamete kadar yaşatırsan, pek azı dışında, onun neslini kendime bağlayacağım!»"(8)

Allah'ın, Hz. Âdem'i yaratınca, meleklerin ve iblis'in ona secde etmelerini istemesi, insanın Allah indinde meleklerden ve cinlerden üstün kılındığını gösterir. İblis, insanın Allah indindeki üstünlüğünü çekemediği için, Allah'ın emrini yerinde görmeyerek isyan edip kâfir olmuştur.

4.Allah İnsanların Şekillerini Güzel Yapmıştır:

"Gökleri ve yeri yerli yerince yarattı. Sizi şekillendirdi ve şekillerinizi de güzel yaptı. Dönüş ancak O'nadır."(9)

Allah, insanları diğer varlıklara göre daha güzel bir şekilde yaratmıştır. İnsanın yüzükoyun değil dik olması ve başının en üstte bulunması, onun şeklinin güzel olduğunu gösterir.

"Biz, gerçekten insanı en güzel bir biçimde yarattık."(10)

Allah, insanı hem şekil hem de kabiliyet olarak en güzel bir biçimde yaratmıştır. İnsanın akıl sahibi, düşünebilen, planlayan ve imar edebilen bir varlık olması, onun güzel ve üstün vasıflara sahip olduğunu gösterir.

Dipnotlar

1-Zariyat-56

2-Bakara-30

3-En'am-165

4-Neml-62

5-Sad-26

6-En'am-165

7-İsra-70

8-İsra-62

9-Teğabun-3

10-Tin: 4