Soru–21: “Rahman arşın üzerinde istiva (taht kurmuştur) etmiştir” ayeti kerimesindeki istivadan kasıt nedir?

Cevap–21: Bundan kasıt Allah’ın celaletine ve azametine uygun bir istivadır. İstiva malumdur, keyfiyeti ise meçhuldür. Yani; istiva var olduğu aşikârdır ama nasıl olduğu belli değildir. Allah’ın arşın üzerinde istiva etmesi bir insanın gemide, binekte veya kanepe üzerinde oturması gibi değildir. Böyle bir şeyi aklına getiren kimsenin düşüncesi hayal ürünüdür. Çünkü o yaratanı yaratılana benzetmiştir. Oysa aklen ve naklen onun eşinin ve benzerinin olmadığı belirtilmiştir. Onun zatı nasıl yaratılanların zatına benzemiyorsa aynı şekilde ona nispet edilen şeyde yaratılanlara nispet edilen hiç bir şeye benzemez.

Soru–22: Allah Teala’ya eller ve gözler nispet edilir mi?

Cevap–22: Kuran-ı Kerim’de “Allah’ın eli onların eli üstündedir”(Fetih,10) ayetinde Allah Teala’ya el nispet edilmiş, başka bir ayette “Ey! İblis iki elimle yarattığım (Adem(a.s))’a secde etmekten seni alıkoyan neydi”(Sad,75) Allah Teala’ya iki el nispet edilmiş, yine başka bir ayette “…Rabbinin hükmüne sabret çünkü sen gözlerimiz

(önünde)desin…”(Tur,48)

Allah Teala’ya gözler nispet edilmiştir. Ancak Allah Teala’nın kendine veya peygamber(s.a.v)’in Allah Teala’ya nispet ettiği şeyler dışında Allah Teala’ya her hangi bir şey nispet etmek caiz değildir.

Soru–23: Ayeti kerimelerde geçen elden ve gözden kasıt nedir?

Cevap–23: Ayetlerde geçen el ile kastedilen Allah Teala’nın büyüklüğüne uygun bir anlamdır. Diğer ayette geçen göz ile kastedilen de budur. Çünkü Allah Teala’ya nispet edilen hiç bir şey yaratılanlara nispet edilen hiçbir şeye benzemez. Allah Teala’nın her hangi bir yaratılanın eli gibi bir eli veya gözü olduğuna inanırsa bu kimsenin düşüncesi tamamen hayal ürünüdür. Çünkü bu kimse Allah Teala’yı onun yarattığı bir şeye benzetmiştir. Oysa Allah Teala’ya benzeyen hiç bir şey yoktur.

Soru–24: İstiva, eller ve gözler hakkında yapılan yorum kimlere aittir?

Cevap–24: Bu yorum selef alimlerinin(hicri 0.yy-4.yy) çoğunluğuna aittir. Halef âlimlerin(hicri 4.yy-…) çoğunluğu istivayı istila ile elleri nimet veya kudret ile gözleri ise koruma veya gözetleme ile yorumlamışlardır. Halef âlimlerinin çoğunun bu şekilde bir tevile başvurmasının sebebi; Allah Teala’nın zahiri bir eli veya gözü olduğu kanısının yerleşme tehlikesini ortadan kaldırmak için yapmışlardır. Çünkü iki ekol de böyle bir kanıya sahip kişinin dalalette olduğunda birleşmişlerdir.

Bu şekilde düşünen halef alimlerine karşın diğer halef alimleri ve selef alimlerinin tümü Allah Teala’nın akıl ve nakille kendini teşbihlerden münezzeh ettiğinden böyle bir tevile ihtiyaç olmadığını belirtmişlerdir. Böyle bir teşbihe yeltenip Allah Teala’nın zahiri bir eli veya gözü olduğunu söylerse bu onun kendi hatasıdır.

Soru–25: Bir şeyin ispatından sonra, o şeyin nasıl gerçekleştiğinin belli olmadığını nasıl söyleyebiliriz?

Cevap–25: Bu garipsenecek bir şey değildir. İnsanoğlunun ilim, irade ve kudret gibi bazı vasıflarla vasıflandığını bilmemize rağmen bunun nasıl gerçekleştiğini bilemiyoruz. Mesela işitiyoruz, görüyoruz, konuşuyoruz ama bunların nasıl gerçekleştiğini bilmiyoruz. Bunlardan her hangi bir tanesini bilebilsek de daha nicelerini bilemeyiz. Bunların bilinmemesi bu ispatlara gölge düşürmez. Peki, bizim için durum böyleyse, acaba Allah Teala’ya nispet edilen şeylerin durumu nasıldır.

Soru–26: Peki bu iki ekolden hangisi daha üstündür?

Cevap–26: Selefin görüşü daha üstündür çünkü daha yerli yerinde ve daha sağlamdır. Halefin görüşü ise ancak zaruri durumlarda geçerlidir. Mesela bu şekilde bir tevil yapılmazsa bazı insanların teşbihe girme tehlikesi ortaya çıkabilir. Bu tehlikeden kurtulmak için bu kelimeleri Arapçanın meşhur lügatine uygun bir şekilde tevil etmeliyiz.

Mütercim: Abdulhalik Ekinci

14.05.2008

KONYA