Soru: Zamanımızda kafa karıştırmak için ortaya atılan fikirlerden bunaldık, bize en doğru yolun ne olduğunu anlatır mısınız?

Doğru yolun esası, Allah’u Teala'nın emirlerini tutmak, yasaklarından sakınmak, imtihanlara sabır etmek, takata göre nafile ibadetler yapmak ve kişinin kuvvet ve mertebesine göre usûl çerçevesinde herkesi Allah’a davet ederek Allah’u Teala ya kulluk etmektir. Kulluk görevini hakkıyla yapabilmek için önem sırasına göre aşağıda zikredeceğim 24 temel esası bilmek ve tatbik etmek gerekir.

1. İLİM

a-Ehli sünnet itikadını öğrenmek.

b-İşlenmesi ve terki farz ve müstehap olan şeyleri öğrenmek. Bunların en önemlileri İslam’ın, imanın, abdestin, guslün, teyemmümüm, namazın şartlarını, erkanlarını, müfsidlerini ve müstehaplarını öğrenmektir.

c-Zekat farz olunca zekatın, Ramazan orucu farz olunca Ramazan’ın ve orucun, Hac farz olunca haccın şartlarını, erkanlarını, müfsidlerini ve müstehaplarını öğrenmek,

d-Herhangi bir muameleyi, akdi veya görevi yapmak istediğinde onların mahiyetlerini, şartlarını, erkanlarını, müfsidlerini ve müstehaplarını öğrenmek.

2. TÖVBE

a. Bütün günahlardan pişman olmak,

b. Yapmakta olduğu günahları hemen terk etmek,

c. Bir daha yapmamaya azim ve kesin niyet etmek,

d. Üzerinde kul hakkı varsa ödeyerek hak sahibini razı etmek,

e. Namaz, zekat, oruç borçları varsa kaza etmek. Her ay en az bir aylık namazı, üç günlük orucu kaza etmek.

3. ZÜHD

Allah’tan insanı alıkoyan her şeyi terk etmek, endişe dahi etmemek.

4. UZLET

Zaruret yoksa şerir ve ehli gaflet olan kimselerden uzak kalmak.

5. MÜCADELE

Nefsi, takva zoruyla heva ve hevesinden men etmek. Yani nefsin hakkı verilir ancak hazzından men edilir. Nefsin hakkı zaruret ve ihtiyaç miktarıdır. Az yemek, az uyumak, az konuşmak ve kalabalıklara az katılmak yoluyla nefsin hakkı verilmiş olur. Nefsin hazzı ise heves, lezzet, şehevâni ve fûzuli şeylerdir.

6. MUHALEFET

Şeytanın vesveselerine aldırmamak, şerrinden Allah’u Teala’ya sığınmak ve ona muhalefet edip tersini yapmak.

7. TEVEKKÜL

Tüm işlerde yalnız Allah’u Teala’ya güvenmek ve ona itimat etmek. Ancak meşru sebeplere başvurulur, fakat sebeplere değil sebeplerin Rabbine güvenilir.

8. TAVFİZ

Herhangi bir şeyin hayır veya şer olduğu kesinlikle bilinmediği takdirde onu ısrarla istememek; Allah’u Teala’ya havale etmek ; “Ya Rabbi hayırlıysa olsun, değilse olmasın” deyip kalbini çeşitli endişelerden kurtararak rahat etmek.

9. RIZA

İmtihan, bela ve musibetlerde kadere teslim olmak, “belki bu bize daha hayırlıdır, biz hikmetini bilmiyoruz” deyip nefsini teselli edip kalbini rahat ettirmek.

10. SABIR

Tüm eziyet ve meşakkatlere tahammül etmek ve şikayetçi olmamak.

11. HAVF

Allah Azze ve Celle’nin gazabından, azabından ve mekrinden korkmak, günah işlememek.

12. RECA

Allah Azze ve Celle’nin rahmetini, cennetini ve keremini ümid etmek ve ona göre amel etmek.

TENBİH: Havfın çok ziyade olması ümitsizliğe, recanın çok ziyade olması emin olmaya götürdüğü gibi, havfın çok azı emin olmaya, recanın çok azı da ümitsizliğe götürür. Her dördü de büyük günahlardandır ve amelin terkine sebeptirler.

13. EMEL

Her dakika aniden ölüm ihtimalini düşünmek ve uzun arzularını kısaltmak.

14. İHLAS

Tüm hayır ve amellerin yalnız Allah için olması, gösteriş yada maddi menfaat için olmamasıdır. İhtiyaçlar kuldan değil Allah’tan istenmelidir. Allah Azze ve Celle isterse onu kullarından birinin eli üzerinde gönderir. Ümid ve gönül sadece Allah’u Teala’ya bağlı olmalıdır.

15. MİNNET

Tüm başarılarını kendi nefsine değil, Allah’u Teala’nın lütfuna isnat etmek, Allah’ın nimet ve tevfikine şükür ederek, taksiratlarından istiğfar etmek.

16. TEFAKKUD

En az her yirmi dört saatte bir kere, amelini ve kendisinden sadır olan bütün fiil ve sözlerini gözden geçirmek. Hayır ise şükür etmek, taksiratlardan istiğfar etmek, şer ise kadere teslim olmak ve istiğfar etmek.

17. TAHLİYE

Kalbine, tüm kötülüklerin başı olan, başka insanlardan korkmak, rızık endişesi, dünya muhabbeti ve nefsini beğenmek gibi rezîlelerin, kötü huyların yerine, kuldan korkmamak, rızık için endişe etmemek, dünyayı sevmemek ve nefsini beğenmemek gibi faziletleri yerleştirmek. Evet dünyaya girilir amma dünya insanın içine girmemelidir. Dünya kalpte değil, elde olmalıdır.

18. İ’FÂF

Süâl (sözlü olarak istemek), işraf (sözüyle değil haliyle istemek), israf ve nifak gibi mürüvveti (izzet-i nefsi) zedeleyen şeyleri yapmamak.

19. İHSAN

Tüm mahlukata şefkatli olmak, onları kendisine yaptıkları kötülükleri iyiliklerin en iyisi ile karşılamak, vermeyene vermek, zulmedeni affetmek, ilişkiyi kesen dost ve akraba ile ilişkiyi kesmemek, kötülüğü kötülükle karışlamamak. (Pisliği, temiz su temiz eder, pis su temiz edemez). Ancak, şeytana lanet okumalıdır.

20. TESEBBÜT

Delile dayanmayan hiç bir söze kulak vermemek, gerekirse tahkik etmek.

21. MUHABBET

Hiçbir Müslüman kardeşinin kötü duruma düşmesini istemeyip daima hayrını istemek, nefsi için istediği bir şeyi tüm Müslüman kardeşleri için de istemek. Nefsi için istemediği bir şeyi onlar için de istememek.

22. KANAAT

Dünya malı bakımından daima kendisinden aşağıdakilere bakmak ve onlara acımak, kendi haline razı olup şükretmek.

23. TEESSİ

Ahiret bakımından daima kendisinden yukarıdakilere bakmak ve onlara, iktida etmek (uymak).

Kanaat ve teessi yokluğu insanı günahlara götürür. Evvelki hasede, ikincisi de ucube götürür. Halbuki her ikisi de büyük günahtır.

24. TEVAZU

Akibeti(hatimeyi veya son nefesi) düşünerek nefsini hiçbir mahluktan üstün görmemek, herkese karşı alçak gönüllü olmak ve gerçeği kimin söylediğine bakmaksızın kabul etmek.

Not:Muhammed Emin Er Hocaefendi'nin Adab Risalesinden alıntıdır