2- Cenab-ı Hak’ın hayrı ve şerri (iyiliği ve kötülüğü) yaratması caizdir. Çünkü bütün kâinat onun kudretindedir. Ondan başka yaratıcı, ondan başka dilediğini yapabilecek yoktur. Öyleyse hayrın da, şerrin de yaratıcısı ancak Allah’tır. (*)

Şerri yaratmak şer değildir. Ancak, insanın kendi kudretini şerre harcaması şerdir. Çünkü yaratma ve icad, umumî neticelere bakar. Bir şerrin varlığı, çok hayırlı neticelere sebep ve başlangıç olduğu için, o şerrin yaratılması, sonuçları itibariyle hayır olur. Mesela; ateşin yüzlerce hayırlı neticesi vardır, bazı insanlar iradelerini kötüye kullanarak ateşi kendilerine şer yapsalar, “Ateşin yaratılması şerdir” diyemezler. Belki o insanlar, kendi kespleri ile kendi arzu ve iradeleri ile onu şer yapmışlardır.

Ve yine mesela; gayet sanatkâr bir ressam, sanatın bütün inceliklerine uyarak çirkin bir adamın resmini güzelce çizse, biz onu takdir eder ve ne güzel çizmiş, deriz. Resmi çizilen adamın çirkin olması, resmin de çirkin olmasını gerektirmez. Cenab-ı Hakk’ın her yarattığında birçok hikmetler vardır. Şüphesiz şerri yaratmasında da, gizli hikmetler bulunmaktadır. Biz hikmetlerini kavramasak da, Allah’ın kudreti ile meydana gelen her şeyde faydalı bir cihet vardır. Bazı fertler hakkında çirkin ve zararlı görünen bir hadisenin altında, birçok insanların faydasına olan bir şeyin bulunmadığını kim söyleyebilir? Şu halde, birtakım işlerin şer olması bize göredir. Biz kendi irademiz ile onları (kesp) ve elde ediyoruz. Allah Teâlâ Hazretleri de onları, bizim irademize göre meydana getiriyor. Demek oluyor ki, seçmek ve kabul etmek bize, yaratmak da Allah’a aittir. Yalnız Allah’ın hayra rızası vardır, şerre rızası yoktur:

“Allah, fenalık yapmaya razı olmaz.” (34)

“Allah, kullarının küfrüne razı olmaz.” (35) Ayet-i Kerimeleri bu gerçeği anlatmaktadır.

3-Cenab-ı Hakk’ın kulları hakkında, en iyi ve en faydalı olanı (Aslah olanı) da, olmayanı da yaratması caizdir. Yoksa, bir kulunun hakkında en iyi ve en faydalı olan şeyleri yaratmaya – hâşâ – mecbur değildir. Eğer mecbur olsa idi, kâinata bol bol ihsan buyurduğu lütuflar kendisinden mecburî olarak meydana gelmiş olur (Ef’âl-i Iztırariye) ve Cenab-ı Hak da, şükü ve hamde lâyık olmazdı. Çünkü; şükür ve hamd böyle kendiliğinden meydana gelen işler karşılığı olmaz.Şayet en iyi ve en faydalı olanı yaratmaya, Cenab-ı Hak mecbur olsa idi, bunu terk etmek mümkün olmazdı. Bu takdirde Allah Teâlâ Hazretleri – haşâ- aciz ve çaresiz kalmış olurdu. Yahut, Cenab-ı Hakk’ın, cahil ve dengesiz olması gerekirdi. Hâlbuki Cenab-ı Hak, böyle noksan sıfatlardan uzaktır. Allah Hakîmdir. Yaptığını hikmetle yapar. Eğer bir kulu hakkında en iyi olanı yaratmazsa, bu mutlaka başka bir hikmete bağlıdır. Çünkü; Allah’ın hikmetten ve faydadan uzak hiçbir işi yoktur.