"Esmâ, hem din, hem de akıl bakımından her ikisi yönünden güzel evsafa malikdi." İbni Abdü'l-Berr

BABASI:

Yezîd İbni es-Seken.

NESEBİ:

Esmâ Binti Yezîd, bin Es-Esken, bin Rafi', bin İmriu'l-Kays, bin Zeyd, bin Abdileşhel, bin Cuşem, bin El-Haris el-Ensariye el-Evsiye el-Eşheliyye.

KÜNYE VE LAKABLARI:

Künyesi Ümm-i Seleme'dir.

ŞEMAİLİ VE AHLÂKI:

Dinî yönü kuvvetli, misafir ağırlamayı seven, akıllı ve cesur bir kadındı.

BAZI ÖZELLİKLERİ:

v Ensar kadınlarının sözcüsüdür. Efendimiz aleyhissalatu vesselam'a bizzat gidip kadınlar adına sualler sormuştur.

v Resûlullah Efendimizin yanına her zaman gelir ve hizmetinde bulunurdu.

HAYATI HAKKINDA KISA KISA:

Hz. Esmâ Binti Yezîd radıyallahu anha'nın hayatı hakkında çok fazla malumatımız yok. Sadece birkaç hadis ve nazil olmasına vesile olduğu bir âyet bulunmaktadır. Bu âyet ve hadisler de onun hanım sahabeler arasında ne kadar önemli bir yeri olduğunu göstermektedir.

Hicretten sonra Müslüman olmuş ve Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem'e biat etmiştir. Biat ettikten sonra: "Yâ Resûlallah, biz size biat ettik" der ve Efendimiz aleyhissalatu vesselam'ın elini tutmak ister. Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ise: "Ben kadınların elini tutmam" buyurdular.

Esmâ Binti Yezîd, Hz. Aişe'nin düğününde de bulunmuş ve Hz. Aişe radıyallahu anha Validemizin zifafa hazırlanmasına da yardım etmişti. Huzur-u saadete girdiklerinde Resûlullah Efendimiz aleyhissalatu vesselam'ın elinde bir kâse süt vardı. Önce bu sütten Peygamber Efendimiz bir miktar içmiş kalanını Aişe Validemize uzatmıştı. Ama Aişe Validemiz utancından sütü içememişti, işte tam bu esnada Esmâ Binti Yezîd: "Resûlullah'ın elinden onu al ve sakın onu geri çevirme" dedi. Bunun üzerine Hz. Aişe Validemiz sütü alıp bir miktar içmiş ve Resûl-i Zîşan sallallahu aleyhi ve sellem: "Arkadaşlarına da ver" buyurdu. Orada bulunanlar: "İştahımız yok" dediler fakat Allah Resûlü: "Açlık ve yalan, aynı yerde bir araya gelmez" buyurdular. Hz. Esmâ radıyallahu anha, Resûlullah aleyhissalatu vesselam'ın bu sözünü duyunca: "Yâ Resûlallah, iştahı olduğu halde bizden birisi, 'İştahım yok!' dediğinde, bu da yalan sayılır mı?" diye sormuş, Peygamberimiz: "Evet, yalan, yalan olarak kayda geçtiği gibi yalancık da yalancık olarak kaydedilir!" buyurmuşlardır.

Hz. Esmâ, çok kere huzur-u saadete gelirdi. Bir ara yine gelmişti. Huzurda "deccal" meselesi bahis mevzuuydu. Herkes dinliyor. Bazıları hayret sesleri ile meselenin ehemmiyetini belirtiyorlardı. Zat-ı Saadetleri dışarı çıktılar az sonra dönüp geldiler. Mecliste hayret hali devam ediyordu. Esmâ da ağlıyordu, Resûlullah buyurdular ki: "Esmâ niçin ağlarsın?" Esmâ arz etti: "Yâ Resûlallah! Bizim cariyemiz hamur yoğuruyor, ekmek hazırlamak isterken aç olursak sabırsızlanıyoruz. Deccal zamanında böyle kıtlık olursa acaba ne yapacağız? Düşünüyorum da onun için ağlıyorum."

Efendimiz: "O gün tesbih ve tehlil (Lâ ilâhe illallah demek) sûretiyle açlığı önlemek mümkün. Âh çekmek feryat etmeğe lüzum yok. Ben o zaman hayatta olursam, sizin için bir kalkan vazifesi görürüm. Yoksa benden sonra Hak Teâlâ her Müslümanı kendisi koruyacaktır." buyurdular.
Her zaman huzur-u saadete gelir ve Zât-ı Saadetlerinin hizmetini görürdü. Bir ara Hz. Esmâ, Zât-ı Saadetlerinin devesinin yularını tutuyordu, o sırada vahy nazil oldu. Hz. Esmâ anlatıyor: "O sıra vahy o kadar ağır idi ki, ben korktum, acaba devenin ön ve arka ayakları bu ağır yükün altında kırılmasın?

Hz. Peygamber'den 81 hadis rivayet etmiştir.

Vefatı hakkında net bir bilgiye sahip değiliz, fakat Yermük muharebesinde savaştığına dair bir rivayet var, bu rivayet "Hakkındaki Hadisler"de geçecek. Ayrıca el-İsabe'de Abd b. Humeyd'in bir rivayetinde Yermük savaşından sonra bir süre yaşadığı yazılıdır. Demek ki vefatı Yermük muharebesinden sonradır.

HAKKINDAKİ AYETLER:

v "Boşanan kadınlar, kendi kendilerine üç aybaşı hali beklerler, eğer Allah'a ahiret gününe inanmışlarsa, rahimlerinde Allah'ın yarattığını gizlemeleri kendilerine helal değildir." (Bakara Sûresi: 228)
Ayet Hakkında Açıklama (Hadis):
Esmâ Bintu Yezîd İbni's-Seken el-Ensâriyye radıyallahu anha'nın anlattığına göre, "Esmâ, Resûlullah aleyhissalatu vesselam zamanında kocasından boşanmıştır. Ve o sıralarda boşanan kadın için henüz iddet bekleme hükmü yoktu. İşte bu sebeple, Esmâ boşanınca, Allah Teâlâ Hazretleri, boşanan için iddet bekleme emrini indirdi."
Rivayet, talakla ilgili ilk vahyin Esmâ Bintu Yezîd hakkında indiğini ifade etmektedir.

HAKKINDAKİ HADİSLER:

v Esmâ Binti Yezîd el-Ensâriyye şöyle anlatır: "Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem'e gittim ve ona şöyle dedim: "Ben arkamdaki tâbi'lerimin, kadın cemaatinin elçisiyim. Onlar dediğim gibi derler. Görüşlerimi beklerler. Onların haklarını istiyorum. Allah Teala Seni hak bir Peygamber olarak göndermiştir; erkek ve kadınlara.. Biz kadın olarak Sana inandık; tâbi' olduk. Gerçek şu ki, bizim haklarımız kısılmakta.. Örtü içindeyiz; evlerimizin ortasındayız; erkeklerin keyiflerine mahkûmuz; çocuklarını karnımızda taşırız; onları doğurur ve sizin çocuklarınızı besleriz. Gerçekte erkekler cemaate gitmekle, cenazeleri kaldırmakla, cihad yapmakla = iâşeyi temin etmekle üstünlüğü kazanmışlardır. Fakat hac, umre ve cihada çıktıkları zaman mallarını biz koruyoruz; çocuklarını biz terbiye ederiz. Pekâlâ, onların sevaplarına ortak olabilir miyiz? Yâ Resûlallah bize ne buyurursunuz?"
Bunun üzerine Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem, etrafındaki ashabın yüzüne bakıyor; derin derin dalıyor… ve: "Dininden güzelce soran şu kadının meselesinden daha güzel bir mesele işittiniz mi?.. Kim bu?.." buyuruyor. Ashab: "Bizden birimiz bunu tanımıyoruz" dediler. Çünkü tepeden tırnağa kadar örtü içinde idi. Sonra Esmâ'ya dönerek: "Ey Esmâ, dön.. Arkandaki tâbi' kadın cemaatine, sizden birinin kocasına güzel bir kadınlık yapmasının; onun rızasını talep etmesinin; kocasına muvafakat göstermek için ona uymasının, söylediğin şeylere = erkeğin cihad ve cemaat sevabına muadil olacağını bildir" buyurdu."
Hadis Hakkında Açıklama:
İsmail Çetin Hocaefendi'nin yukarıdaki hadis hakkındaki sarih açıklamasını buraya alıyoruz:
"Bütün bunlar gösteriyor ki kadının üstün cihadı beş şeyden ibarettir:
Birincisi, vakar ve haysiyetle evinde oturmasıdır.
İkincisi, beşerî ihtiyaca mebnî evinden çıktığı takdirde erkeklerin ihtilâtından korunarak kâmilen örtü içerisinde bulunmasıdır. Bunun için kadının örtünmesi, avcıların gözüne görülmemesidir dediler.
Üçüncüsü, evinde ve dışarıda namusunu, iki eş arasındaki ailevi sırları gizlemesidir.
Dördüncüsü, kendisine emanet edilmiş mal, şeref ve namusunu korumasıdır.
Beşincisi, Allah Azze ve Celle'nin kendisine emrettiği helal ve haram ilmini öğrenmesi şartıyla ev işi ve el işi görmesidir. Bunları yaptığı takdirde, cihad yapmış olur."

v Esmâ Bintu Yezîd radıyallahu anha anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalatu vesselam biz bir grup kadına uğramıştı, selam verdi."
Hadis Hakkında Açıklama:
Bu hadis, Resûlullah aleyhissalatu vesselam'ın rastladığı kadınlara da selam verdiğini göstermektedir. Abdurrezzak'ın Musannaf'ında kadının erkeğe, erkeğin kadına selam vermesinin mekruh olduğuna dair bir rivayet gelmiştir. Cevaza

delâlet eden rivayetler bunun zaa'fı sebebiyle nekâretine hükmettirmiştir. Ancak cevazın "Fitne korkusu yoksa" şartına bağlı olduğu belirtilmiştir. Bu takdirde Abdurrezzak'ın rivayeti fitne korkusuna hamledilir. Halîmî: "Resûlullah aleyhissalatu vesselam ismet'i sebebiyle fitneden emindi, öyleyse kim fitne hususunda nefsinden emin ise selam verir, aksi takdirde sükût eslemdir" der. Müslim'de gelen bir rivayet Ümmü Hâni'nin, Resûlullah'a guslederken uğradığını ve selam verdiğini belirtir.

v Amr İbnu Şuayt, an abîhi an ceddihî tarîkinden anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalatu vesselam'a bir kadın, beraberinde bir kızı olduğu halde geldi. Kızın elinde, altından kalın iki bilezik vardı.
Bunların zekâtını verdin mi?" diye (Resûlullah aleyhissalatu vesselam) kadına sordu. Kadın: "Hayır!" diye cevap verdi. Resûlullah: "Kıyamet günü Allah'ın, onları sana ateşten iki bilezik yapması seni memnun eder mi?" dedi. Bunun üzerine kadın, bileziklerini derhal çıkarıp Resûlullah'ın önüne bıraktı ve: "Bunlar Allah ve Resûlüne aittir!" dedi.
Hadis Hakkında Açıklama:
Hadiste ismi mübhem olan kadın, Esmâ Bintu Yezîd'dir.

v "Bir gün, Peygamber aleyhissalatu vesselam akşam namazını Abduleşhel oğullarının mescidinde kıldı. Esma radıyallahu anha kendi evine gitti. Et ve ekmek getirdi ve: "Anam, babam feda olsun, ye" dedi. Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ashabına: "Allah'ın adıyle yiyin" buyurdu. Hz. Peygamber aleyhissalatu vesselam, beraberinde gelenler ve ev halkından orada bulunanlar yediler. Esma Binti Yezîd gördü ki et ve ekmeğin tamamı olduğu gibi duruyordu. Hâlbuki kırk kişi vardı. Esma radıyallahu anha kendi kendine: "Ganim elinde olan Allah'a yemin olsun ki, bu Resûlullah'ın bereketinden dolayı böyledir" dedi.
Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem onun evindeki bir tulumdan su içip gitti. Esma bu tulumu aldı, onu yağla parlatıp kaldırdı. Onunla hastalara su verir, bereket umulduğu anda kendisi ve ev halkı ondan su içerdi."

v Muhacir'den rivayet olunmuştur: "Muâz b. Cebel'in amcası Yezîd'in kızı Esmâ Yermük Savaşı'nda bir çadır direği ile Rumlardan dokuz kişiyi öldürdü."

KAYNAK

Nurgül Dere, Hanım Sahabîler, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2019.