Kırâatların Tesbiti

Kaynaklara göre ashabın Resûlullah (sav)'tan kıraati alış tarzları çeşitli idi. Onların arasında Hz. Peygamber'den bir kıraat alan olduğu gibi, iki veya daha fazlasını alanlar da vardı. Sahabîlerden kıraat öğrenen tâbiûn ve etbâu't-tabiînin okuma tarzları da doğal olarak farklılık arzediyordu. İşte bu farklı okuma tarzları daha sonraları da aynı şekilde devam etmiş ve bunun sonucu olarak da birbirinden farklı kıraat tarzları ortaya çıkmıştı. Bu kırâatları okuyan kurrâlar, çeşitli İslâm beldelerine dağılmışlar ve onların okudukları kırâatlar da, okuyucuların isimleriyle anılır olmuştu.

Kıraat Çeşitleri

Kırâatları, senedleri açısından sahih ve gayr-i sahih (şazz) olarak iki kısma ayırmak mümkündür. Sahih olarak kabul edilenler "mütevâtir" ve "meşhur", gayr-i sahihler (şazz) ise "âhâd", "müdrec" ve "mevzu" gibi başlıklar altında ele alınabilir.

Sahih Kırâatlar

Sahih olarak nitelendirilen bu kırâatlar mütevâtir ve meşhur olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Mütevâtir Kırâatlar

Mütavâtir olarak kabul edilen kıraat, yalan üzerine ittifak etmeleri aklen mümkün olmayan bir topluluğun, aynı vasfı taşıyan başka bir topluluktan muttasıl bir senetle naklettikleri ve sahih kırâatın diğer iki şartını da bünyesinde taşıyan kıraat demektir. Cumhura göre mütevâtir kırâatlar, "kırâat-ı seb'a/yedi kıraat" imamının naklettiği kırâatlardır.

Meşhur Kırâatlar

Adalet ve zabt sahibi kimselerin rivayet etmesiyle senedi sahih olup, Arap dili gramerine ve yazı itibariyle Hz. Osman'ın istinsah ettirmiş olduğu mushaflara uygun düşmekle birlikte, mütevâtir derecesine ulaşamayan ancak gördüğü kabul ile kıraat âlimleri arasında şöhret bulmuş kırâatlara da meşhur kıraat denilmektedir. Ebû Ca'fer, Ya'kûb ve Halefin kırâatları bu grupta ele alınmaktadır. Mütevâtir ve meşhur diye nitelenen bu kırâatlar, okunan ve inanılması vacip olan kırâatlardır. 

"Denildi ki: Kıraatlar nisbet edildikleri imamlara göre, üç guruba ayrılmıştır: "Yedi kıraat", "On kıraat", "On dört kıraattir. Bu kıraatlardan en çok şöhret kazanmış olanı ve şanı en yüce olanı "Yedi kıraat"tir. Bu "Yedi kıraat", meşhur olan yedi imama nisbet olunur. Bunlar da: Nafî, Asım, Hamza, Abdullah b. Amir, Abdullah b. Kesir, Ebu Amir b. el-Ala ve Alî el-Kisaî'dir.

On kıraat: Bu yedi kıraata şu üç imanın kıraatını ilave etmekle olur: Ebu Cafer, Yakub ve Haleftir." 

"Mütevatir sayılan on kıraatın imamları ise şunlardır:

1- Ebu Abdurrahman Nafi (169/785) Nafi'nin ravileri, Kalun ve Verş'tir.

2- Abdullah b. Kesir (120/738)

3- Ebu Amr (154/771)

4- Abdullah b. Amir (118/736)

5- Asım b. Ebi'n-Necud (127/745) Asım'ın ravisi Hafs'dır.

6- Hamza b. Habib (156/773)

7- Ali b. Hamza el-Kisai (189/805)

8- Halef b. Hişam (229/844)

9- Ebu Ca'fer el-Ka'ka (130/748)

10- Ebu Muhammed Ya'kub b. İshak

Sayılan on mütevatir kıraatin bugün üç tanesi fiilen kullanılmakta olup diğerleri bir ilim olarak tetkik edilmektedir.

Bir kıraatın sahih olabilmesi için onun, üç vasfa sahih olması gerekir:

1- Resulullah'dan sahih senedle rivayet edilmesi.

2- Hz. Osman'ın (r.a.) mushafına takdiren de olsa uygun olması.

3- Arapçanın kaidelerine uygun olması" 

Sahih Olmayan (Şazz) Kırâatlar

"Suyûtî ve Zerkeşî şâzz kıraati şöyle tarif ederler: "Mütevatir kıraatlere mahsus olan üç şarttan birisi eksik olursa o şâzzdır"" 

Sahih olmayan kırâatlar, mütevâtir kıraatin üç şartını veya bu şartlardan herhangi birini taşımayan kırâatlardır. Bu tarz kırâatlar (…) "âhâd", " mevzu uydurma" ve "müdrec" gibi kısımlara ayrılmaktadır.

a- Ahâd Kırâatlar

Senedi sahih olmakla birlikte yazım bakımından Hz. Osman (ra)'ın Mushafına veya Arap dili gramerine uygunluk arzetmeyen kırâatlara âhâd kıraat denilmektedir.

b- Müdrec Kırâatlar

Kur'ân'ın bazı âyetlerine tefsir maksadıyla yapılan ziyâdelere de müdrec kıraat adı verilir. Bilindiği gibi bu tür ziyâdeler Kur'ân'dan olmayıp tamamen açıklama ve şerh amacıyla yazılan şahsî notlardan ibarettir. Özellikle bunlar, İbn Mes'ûd ve Ubeyy b. Ka'b'ın husûsi Mushaflarında yer almıştır.

c- Mevzû/Apokrif Kırâatlar

Bu kırâatlar da tamamen asılsız olup hiçbir esasa dayanmayan uydurma kırâatlardır." 

Şâzz Kıraat İmamları:

1- "Muhammed b. Abdurrahman b. Muhaysın (İbn Muhaysın).

2- Ebû Muhammed Yahya b. el-Mübarek b. el-Muğîre el-Adevî el-Basrî (Yezîdî).

3- Ebû Saîd el-Hasen b. Yesâr el-Basrî (Hasen-i Basrî).

4- Ebû Muhammed Süleyman b. Mihran el-A'meş el-Esedî el-Kûfi (el-A'meş)" 

Devam edecek..

DİPNOTLAR:

1- Muhsin Demirci, Tefsir Usulü, M.Ü. İlahiyat Fak. Vakfı Yayınları.

2- Muhammed Ali Sâbûnî, Kur'ân İlimleri, Çev. Zeynel Abidin Tatlılıoğlu, İnsan Yayınları, İstanbul, 1996.

3- Muhammed Salih el-Useymîn-Muhammed Nasıruddin el-Elbani, Tefsir Usulü.