HOCA EFENDİ'LERİN DİLİNDEN H. CEMAL ÖĞÜT

O devrin maneviyat büyükleriyle daima iyi ilişkiler içerisinde olan Hacı Cemal Öğüt Efendi'ye Şeyh Esad Efendi, "Oğlum Cemal Efendi" diye hitap eder, Tahirü'l-Mevlevî, "Sen bizdensin, Mevlevîsin" dermiş. Said Nursî Hazretleri, hasta yatağından doğrulur, onu tebessümle karşılarmış. Kenan Rifaî ise, "Siz tarikat mensubusunuz" diyerek eline eğilince, Cemal Hoca'da: "Siz de şeriat ilmini haizsiniz" diye mukabele eder, birbirlerinin elini öpmek için âdeta yarış ederlermiş.

Emin Saraç Hocaefendi anlatıyor:

"Hacı Cemal Öğüt Efendi çok hoş, tatlı, mübarek bir insandı. Allah rahmet eylesin. Nükte ile hikmeti cem eden bir insandı. Bir vaaz eder, ağlatır, gözleri yaşartır, biraz sonra bir nükte yapar, çatlatır gülmekten, yerlere yatırır..

Cuma namazından sonra vaaza çıkar ve büyük bir cemaat onun vaazını takip ederdi. Ondan sonra hiç onun gibi Cumadan sonra vaaz edip de cemaati toplayan olmadı. Şimdiki vaizler(Hocamız gülüyor) "nasıl olsa cemaat camiye gelecek" diye Cumayı fırsat biliyor. Cuma namazından sonra vaaz et de cemaatten kim kalır, gör..

Cemal Efendi, nükte ile hikmeti cem etme şerefine erişmiş, çok salih bir kimse, âlim bir insan idi. Sâhi(cömert) de bir insandı. Senede bir defa muhakkak İstanbul'daki hocaefendileri evine davet eder. O zaman şimdiki gibi zenginlik yok, sofralar şimdiki gibi zengin değil. Fakat o zat her bir misafirine bir tavuğu içi doldurulmuş bir şekilde kor, isteyen istediği gibi yerdi.."

Enver Baytan Hocaefendi anlatıyor:

"Beşiktaşlı da denir. Ara sıra hikâye anlatır, makamında, kıvamında anlatır. Rastgele değil kıvamında anlatır. Faydalı olacaksa anlatır. Sonra kahkahayı değil gülümsemeyi tercih eder. Böyle kendini kötüleyerek, bir insanda ne gibi kötülükler olduğunu anlatmaya çalışır. O derece ki, burada Kadırga Camii imam hatibi İsmail Çiçek vardı. Biz bir rahle açmıştık, o rahleye gelenlerdendi. Bir gün memleketi Çankırı'dan babası gelmiş. Pazar günü idi, "pazar günü vaaz var mıdır bir yerde gidelim, dinleyelim" demişler.

Cemal Hoca Efendi Beyazıt'ta Pazar günleri vaaz ediyor. Oraya gitmişler. Namaz kılınmış, vaaz başlamış. Cemal Efendi ara sıra "Allah Hacı Cemal'e akıl fikir versin, bir daha böyle yapmasın" dermiş. İki de bir "Allah Hacı Cemal'i ıslah eylesin" deyince misafirin canı sıkılmış. Neyse vaaz bittikten sonra sormuşlar; "nasıl buldunuz Hocaefendiyi" diye –"Canım, güzel vaaz ediyor. Güzel de, Hacı Cemal onu darıltmış olabilir. Ama ikide bir "ıslah eylesin, akıl fikir versin" diyor. Yahu ne istiyor Hacı Cemal'den" demiş. Meğer Hacı Cemal başka, hoca başka zannediyor.

Öyle tarafları vardı hocanın. Ve her zaman yetişen hocalardan sayılmaz bu itibarla. Bir şeyi direkt anlatmak var, bir de bu gibi hal içinde anlatmak var. Yani onun o sanatı vardı. Ayrı bir sanat o. Herkes aynı sanatı aynı derecede yürütemez. O işin ehliydi."

Enver Galip Ceylan Hoca Efendi anlatıyor:

"Hocaefendiyi sevmeyen kimse yoktu. Ben o zatın hiçbir kimsenin arkasından konuştuğunu görmedim.

Ben kendisini ilk gördüğümde –Allah beni affetsin- "Bu adam niye hoca olmuş da artist olmamış" dedim. Milleti camide gülmekten kırıp geçiriyordu. Bir tanesini anlatayım; İçkiden bahsediyor..Kur'an-ı Kerim'den konu ile ilgili ayetleri ciddi ciddi okudu. Cemaatten biri "böyle şeyleri devamlı dinliyoruz" kabilinden ayakkabılarını eline aldı, gidiyordu.

O sırada Hacı Cemal Efendi "Muhterem cemaat, arkadaşlar, size bir sır vereceğim" dedi. Cemaat birden dikkat kesildi, o ayakkabılarını eline alan adam da ayakkabılarını bıraktı, merakla dinlemeye koyuldu. Hoca Efendi; "Söz aramızda, Hacı Cemal de ara sıra kafayı çeker" deyiverdi. İçkinin fenalığından bahsedeceği yerde birdenbire böyle bir şey deyince, cemaat de şaşırdı. Hacı Cemal Efendi "Yahu ne diye öyle sert sert bakıyorsunuz? Ben bu zamana kadar size kötü bir şey anlattım mı? Dinleyin, sabredin" dedi.

Cemaatin şaşkınlığı devam ediyordu. Hoca Efendi; "Kafayı çeker ama neyle çeker? Hacı Cemal aklını peynir ekmekle mi yemiş ki, öyle kendisini delirtecek şeyi içsin. O limonata içer, ayran içer, Allah'ın helal kıldığı içecekleri içer. Müslüman işte böyle akıllı olur. Allah'ın yasak ettiği haramı içer de delirir mi?" dedi.

Böyle halk diliyle konuşmaları vardı..

Meselâ bir Ramazan günü vaaz ediyor. Diyor ki; " Bizim hanım kedilere meraklı. Geçenlerde çarşıya çıkarken bana dedi ki "Şu kedilere biraz ciğer al." Ben de birden parladım. "Almam" dedim. "Efendi, niye almıyorsun? Bu hayvancıkların ne günahı var" dedi. "Namaz kılmazlar, oruç tutmazlar. Ramazan günü onları mı doyuracağım" dedim. Hanım bana dedi ki "Efendi, oruç senin başına mı vurdu?" "Niye başıma vursun?" diyecek oldum. "Yahu onlar hayvan. Hayvan oruç tutar mı, namaz kılar mı hocaefendi" demesin mi? "Aaa" dedim kendi kendime "hanım doğru söylüyor. Hayvanlar namaz kılmaz, hayvanlar oruç tutmaz, hayvanlar nikâh diye bir şey tanımaz." Tabii o böyle anlattıkça cemaat bir yandan gülüyor, bir yandan hissesini alıyor..

Meselâ Şişli'de vaaz ediyor, Diyor ki "Bizim gençliğimizde, gelinler kayınvalidelerine "hanımanne" onlar da onlara "hanım kızım" derlerdi. Geçen gün, hava almak için Beşiktaş'ta evin balkonuna çıktım. Bir de baktım, gelin kaynana kavga ediyorlar. Kaynanası geline "sokak süpürgesi" diyor, o da ona "cadı" diyor. Ben böyle bir şey görmedim. İslam ailesinde böyle bir şey olur mu?"

Tabii bu bizim Beşiktaş'taki durum. Şişli kibar yer, burada öyle bir şey olmaz" diyor. Kadınlar da bir tarafta dinliyor ya, hocaefendi erkekler tarafına dönüyor; "Olur mu olmaz mı eve git de, gümbürtüyü seyreyle" diyor.

Böyle bir adam yani..Hangi mecliste bulunursa hep o konuşur. Mesela Ömer Nasuhi Efendi filan olsalar, hemen ona "Sen konuş, sen tatlı konuşuyorsun" derler, onu konuştururlardı.

Geçmişteki bir hadiseyi öyle güzel anlatırdı ki.. Aynı zaman da güldürdüğü gibi ağlattırırdı. Mesela bir bayram vaazında Peygamber Efendimizin bir yetim çocuğa karşı yaptığı bir hareketi öyle bir tasvir etti ki, bütün cemaat hıçkıra hıçkıra ağladı. Böyle mübarek bir adamdı. Kabiliyet işte..

Fakat bu laubali gibi görünen adam, o kadar meclisinde bulundum, bir tek kimse aleyhinde en ufak bir kelime dahi etmedi. Kendisi bir adamı medh eder, mat etmezdi. Böyle faziletli bir insandı.

Yalnız, laf atar. Meselâ bir mecliste, hocaların içinde paraya düşkün birileri varsa, bir fıkra bulur, mesela bir mollanın Ramazan'da gittiği bir köyde yaptığı kabalığı güldürerek anlatır, bir yandan da o hocaları üslubunca ikaz eder, hatalarını hatırlatırdı..

Yaman bir adamdı, bildiğin gibi değil. Herkes tarafından çok sevilirdi.."

Altınoluk Dergisi'nin Sâdık Dânâ Efendi ile yaptığı röportajdan bir bölüm aktarıyoruz. Bu röportajda Sâdık Dânâ Efendi, Mahmud Sâmi Efendi'nin ilim ehli şahsiyetlere yaptığı ziyaretlerden de bahsediyor: 

"-İstanbul'da böyle ehli ilim ehli takva şahsiyetleri ziyaret ederlermiş üstadımız değil mi efendim?

-Evet ederlerdi. Sonra bazı gelemeyenler olursa onu da hoş görürlerdi. Yani ben gittim de o gelmedi filan böyle bir düşünce mevzubahis olmazdı. Allah için gittiği için aramazdı, tekrar tekrar giderdi. Bilhassa bayramlarda gidilirdi.

-O zevatdan hatırladıklarınız var mı, kimlere gidilirdi efendim?

Hacı Cemal Öğüt Efendi'ye gidilirdi. Hakikatten Üstadımız onu çok severdi. Kendine göre bir hali vardı. "Biraz hafif vaaz ediyor" derlerdi fakat hususi hayatında çok mazbut bir insandı. Çok vakarlı... "Ben hanımlara böyle bir şeyler söyleyebiliyorum" derdi. Evi Beşiktaş'ın oralarda bir yerlerdeydi.

-Biz Altınoluk için kerimeleri Hikmet Hanımefendi ile görüştük efendim.

-Evet. Evinde zeminden tavana kadar kitap doluydu. Hatta bir sıra kâfi gelmemiş birkaç sıra yapmış. Elhamdülillah onları Yüksek İslam Enstitüsüne vakfetti. Hâlbuki hiç bir hocaefendi kitaplarını vaktiyle vakfetmediler. Vefatlarından sonra da eridi gitti kütüphaneleri."

HÜR VATAN GAZETESİNE VERDİĞİ MÜLÂKAT

Hür Vatan Gazetesi'nden Ahmed Emin Yalman'ın Cemal Hocaefendi ile yaptığı mülâkattan bazı soru-cevaplar ise şöyledir:

"İçtihad kapısı kapalı mıdır?"

"İçtihad kapısı kapanmaz. Kapanırsa, İslâm âlemine cehalet hâkim olur, ahlâksızlıklar baş gösterir. Bütün cemiyet kötü bir gidişe yönelmiş olur. Ve dolayısıyla da İslâm hedeften ayrılmış olur."

"Öyleyse neden içtihad kapısının kapalı olduğu söylenir?"

"Her mevzuun mütehassısları vardır. Bu mevzuda da, mutlak mütehassıslar var idi. Fakat bunlar zamanla eksildi. Ve bazı yerlerde hiç kalmadı. Binaenaleyh, "İçtihad kapısı kapandı" demek, "Ehli kalmadı" mânâsına gelir. İçtihadın birçok şartları vardır. Meselâ ben bir hocayım diye, apandist ameliyatına çağırılırsam, yapacağım iş, bunu mütehassısına göndermek olmalıdır. Herşey böyledir. Ehil olmayan kimseler, içtihad yapmaya kalkarlarsa, yanlış hükümler verirler.

İki türlü içtihad yapılır. Birincisi İmam-ı A'zam'ın içtihadıdır (dinden müçtehid). İmam-ı A'zam, doğrudan doğruya Kur'ân'dan ve Hadis'ten içtihad yapmıştır. İkincisi ise, "Mezhebten müçtehid"dir. İmam-ı A'zam'ın mezhebinden içtihad yapılmıştır. Bunlar da gösteriyor ki, içtihad kapısı kapanmaz. Ehli bulunduğu sürece içtihad kapısı açıktır."

"Günümüzde içtihad yapacak din adamları var mıdır?"

"Günümüzde mezhebten içtihad yapabilecek ulemâ bulunabilir."

BATI MEDENİYETİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ

"Şark âlemi, Batı medeniyetini hazmetmek mecburiyetindedir. Bizim dinimize, mukaddesatımıza, ahlâkımıza mâni olmayan herşey, bizim için mübahtır. Türk milletinin medeniyetlere erişmesi için, müsbet ilim yolunda gece gündüz çalışması gerekir.

Ancak, kanunlar Batı'dan ithal yoluyla alınmamalı; onları biz kendi örf, âdet ve kültürümüze uyacak biçimde hazırlamalıyız. Bizim ithal ettiğimiz kanunlar hazır elbise gibi oluyor; üzerimize tam olarak uymuyor. Nasıl ki çarşıdan elma alırken bile önümüze geleni hemen kapmayız, çürüğünü çarığını seçerek, güzelini alırız. Dışarıdan aldığımız şeylerin de iyisini, güzelini, kendimize uyanını alalım; çürüğünü, bozuğunu değil…"

YETİŞTİRDİĞİ TALEBELER

Dinî eğitim ve öğretim veren müesseselerin kapalı olduğu dönemde bile Cemal Hoca boş durmamış ve kendi çabaları ile talebeler yetiştirmiştir. Evini talebelere açan Cemal Hoca, basılma tehlikesine karşın ders yaptıkları odanın kapısına kalın direkler koyarak ders yapmıştır. Yetiştirip icâzet (diploma) verdiği talebeler arasında; Adalar Müftüsü Fahri Dinçkol, Tayfur Efendi ve Kıbrıslı Şeyh Nazım Efendi gibi değerli insanlar vardır.

"Bir gün bir vaazından sonra Cemal Hocanın yanına mahcup bir delikanlı yaklaşır. İstanbul'a dinî ilimler tahsil etmek için geldiğini söyler. Hoca Efendi hemen nerede ve nasıl kaldığını sorar. Mahcup delikanlı, bir camide müezzinlik yapan bir yakınının yanında barındığını söyler. Cemal Hoca, o zamanki şartlar icabı kendini geçindirmekten aciz bulunan müezzinin ne imkânlar temin edebildiğini merak eder: "Evlâdım, yorganın döşeğin var mı?"

"Efendim, döşeğim yok ama, yorganım kâfi geliyor."

"Yavrum, düşeksiz yorganla yatılır mı?"

"Hocam, yorgan bana kâfi geliyor. Çünkü, bir ucunu altıma alıyorum, diğer tarafını da üstüme çekip camideki bir tabutun içine giriyorum. Kapağını da üzerime çektim mi, sıcacık oluveriyor…"

Bu sözler üzerine gözyaşlarını tutamayan Cemal Hoca, bu genci himayesine alır ve iyi bir tahsil yapmasına önayak olur. Böylece, daha sonraları birçok yerde müftülükler yapacak olan değerli bir insan, kazanılmış olur."

SAÄžLAM KARAKTERLÄ°YDÄ°

Cemal Hoca, meslektaşlarına da azami bir yakınlık içindeydi. Biri gelip "Filân hoca böyle dedi, falan da söyle dedi, hangisi doğrudur?" diye bir mesele sorduğu zaman, kesinlikle yanlışı, o kimsenin gıyabında da olsa açıklamazdı. Sadece, "Ben bilmem, getir bakalım şu raftaki kitabı, bakalım nasıl açıklıyor?" der ve işi kaynağından hallederdi."

"Hoca Efendi'nin gerçek bir İstanbul efendisi olduğunu gösteren bir davranışını, kızları Hikmet öğüt Hanımefendi o günleri âdeta yeniden yaşayarak şöyle anlatıyor:

"Beşiktaş'taki evimizin bahçesinde eski bir bina vardı. Onları biraz düzene sokup, bölümlere ayırdık ve kiraya verdik. Orada oturan kiracılarımız sık sık evimize gelir misafirimiz olurlardı. Yine bir gün bizde otururlarken, başka bir tanıdığımız da geldi ve onların kim olduğunu sordu. Ben de, "Bunlar bizim kiracılarımızdır" dedim. Babam, bunu duyunca, beni çağırarak dedi ki:

"Yavrum, hiç öyle denir mi? Misafirlerimiz demeliydin. Kiracılarımız sözünde bir gurur ve enaniyet havası var.

Sen bu sözünle onları mahcup etmiş olabilirsin. Hâlbuki Allah bu nimeti bize, başkalarına üstünlük taslamak için vermedi. Olsa olsa nimete şükretmek gerekir."

Ben de bir daha onlara daha yakın davrandım ve kat'iyyen kiracılarımız lafını etmedim."

RADYODA MEVLÄ°T YAYINI

Cemal Hoca'nın hizmetlerle dolu hayatı oldukça aktif geçmiştir. İstanbul İmam Hatip Okulunda siyer ve ahlâk dersleri veren Cemal Hoca, bir yandan da radyo ve çeşitli yerlerde konuşmalar yapmıştır. Bunlardan birinde, Kore'de şehit düşen Mehmetçikler için bir radyoda ilk kez mevlit programı düzenlenir. 10 Aralık 1950 yılında Süleymaniye Camiinden yapılan canlı mevlit yayınında Cemal Hoca'da dinî bir konuşma yapar.

UNESCO TEMSÄ°LCÄ°SÄ°NÄ°N HAYRANLIÄžI

Cemal Hoca, sağlık ve temizlik konularında da çok hassas bir insandı. Vaazları ile insanları aydınlattığı gibi, bu konuda bir eserde yazmıştır.

UNESCO'nun katkısıyla Verem Savaş Derneği'nin düzenlediği bir toplantıda, "İçtimaî ve Ahlâkî Temizlik: Yerlere ve Yollara Tükürenlerin Suçları" isimli eserini katılımcılara dağıtır.

UNESCO temsilcisi olan Doktor, bu kitabı göstererek, "bunu bana kim verdi?" diye sorar. Hoca Efendi de "ben verdim" der. Fransız Doktor, "kitabın yazarını tanımak istediğini" söyleyince de, Hoca, kendisini, "Ben, yobaz" diye takdim eder. Toplantıda bulunan Tevfik Sağlam Paşa, hemen söze girerek:

"Hocam, yobaz olsan seni bu toplantıya çağırır mıydık" deyince, Hoca taşı gediğine koyar:

"Paşam maalesef, yıllarca sizin durumunuzdakiler bizlere 'yobaz', bizim durumuzdakiler de buna tepki olarak sizlere 'gâvur' dediler. İşte şimdilerde ancak birbirimize yaklaşmaya, birbirimizi anlamaya çalışıyoruz. Sizlerin ve bizim bir ve beraber oluşumuzla ancak millî birlik ve beraberliğimiz sağlanabilir. Ve ancak bu suretledir ki, vatanımızın kalkınması yolunda ciddi adımlar atılabilir. Elbirliğiyle aramızdaki sun'î uçurumları kapatmak bugünümüzün ve yarınımızın en hayati faaliyetidir kanaatindeyim."

Hoca'nın sözlerini hararetle tebrik eden UNESCO temsilcisi Doktor Etienne Berthet ise şu dikkate değer açıklamayı yapar:

"Hoca Efendi, ben sağlık ve temizlik konusunda Unesco bünyesinde bazı çalışmalar yapmak istedim. Bu maksatla da, Fransa'daki en yetkili Kardinallere ve Hahambaşı'na müracaat ederek, dinimizin bu konulara dair görüşlerini sordum. Fakat hiçbirinden sağlık ve temizlik konusunda ciddi bir bilgi alamadım. Sonradan anladım ki, Hıristiyanlığın bu konuda getirdiği kayda değer bir fikir yoktur. Fakat şimdi sizin kitabınızdan öğreniyorum ki, İslâmiyet, temizlik ve sağlık konusunda incelemeye değer bir hazine gibidir. Bunu anlamama vesile olduğunuz için size çok teşekkür ederim."

…VE BİR DERS

"Rahmetli Hacı Cemal (Öğüt) Hocaya sormuşlar vaktiyle; "Şeytan taşlamaya ne zaman gidiyoruz Hocam? diye de. "Ülen, demiş, sahtekarlar, kendinizi taşlayıverin, yeter!.."

ESERLERÄ°

1- Ümmü Hani

2- Eyyûb Sultan

3- İslam ve Tevhid Dininin En Büyük Kitabı Olan Kur'ân-ı Azimüşşana Göre Maddî ve Manevî Feza Âlemleri:
Üstad Necip Fazıl bu eser için: "Derin ve gerçek ilim adamlarından merhum Alasonyalı Hacı Cemal Öğüt'ün son günlerine kadar hazırlamakta olduğu bir eser, 20. asrın en büyük keşif ve hamlelerinden biri olan feza davasını ele almakta ve bu bahiste, Kur'ân'ın 14 asır evvel açtığı yolu ve sırları göstermekteydi." demektedir.
Merhum Necip Fazıl Bey'in bahsettiği bu eser tamamlanmış, hatta dizgiye de verilmiş halde, o zamanki İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü'ne verilmiştir. Fakat, ne acıdır ki, hâlâ ne orijinal nüshası, ne de matbaadaki hâli bulunamamıştır. Ancak, Maddi ve Manevî Feza Âlemleri, eserinin bir özeti ve fihristi mahiyetindeki Kılavuz 1964 yılında basılmıştır.

4- Kadın İlmihali 

5- Gül'ün Gül'ü Fâtımâtü'z-Zehra

6- İçtimâî ve Ahlâkî Temizlik: Yerlere ve Yollara Tükürenlerin Suçları

7- Ana ve Baba Hakları

8- İslâm Tarihinin Maruf Simalarından Hz. Muhammed'in Dadısı Ümmü Eymen

9- Tekbîr-i Teşrîk

10- Çocuklarda Ana ve Baba Saygısı

11- Bereket ve Rahmet-i İlahiye Bürhanlarına Dair Kırk Hadisi Şerif

12- Lokman Hekim'in Binbir Çeşit Öğütleri

13- Cedvel. Ä°bretli Vak'alar

14- Kurra-i Muhammedî Peygamber Efendimizin Hususi Hafızları

 

Cemal Hoca Efendi'nin sağlığında 15 kadar eserinin yayınlandığından bahsedilir, fakat biz yalnızca yukarıdaki kitaplarına ulaşabildik. Bu eserlerin çoğu nâdir kitaplar arasındadır. Ayrıca henüz neşredilmemiş başka eserleri de vardır.

KAYNAK

Nurgül Dere, Ulemâ [Seküler Düzende Âlim Olmak], Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2014.