Kıssaların Hikmetleri:

"Kur'ân-ı Kerim'deki kıssaların oldukça büyük, pek çok hikmetleri vardır. Bunların bazıları şunlardır:

1. Yüce Allah'ın bu kıssaların ihtiva ettiği hikmeti açıklaması. Çünkü yüce Allah: "Andolsun onlara kendisinde alıkoyucu özelliği olan haberler gelmiştir." (el-Kamer, 54/4) buyurmaktadır.

2. Yalanlayanları cezalandırmak suretiyle yüce Allah'ın adaletinin açıklanması. Çünkü yüce Allah yalanlayıcılar hakkında: "Biz onlara zulmetmedik. Fakat onlar kendi nefislerine zulmettiler. Rabbinin emri gelince Allah'ı bırakıp da tapındıkları ilâhları onlara bir fayda sağlamadı." (Hud, 11/101) diye buyurmaktadır.

3. Mü'minleri mükâfatlandırmak suretiyle yüce Allah'ın lütfunun açıklanması. Çünkü yüce Allah: "Biz üzerlerine ufak taş yağdıran bir rüzgâr gönderdik. Lut'un ailesi müstesnâ. Onları seher vaktinde kurtardık. Tarafımızdan bir nimet olmak üzere (bunu yaptık). İşte şükredenleri biz böyle mükâfatlandırırız." (el-Kamer, 54/34-35) diye buyurmaktadır.

4. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in yalanlayıcıların kendisine yaptıklarına karşı teselli edilmesi. Çünkü yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Eğer seni yalanlıyorlarsa onlardan öncekiler de yalanlamışlardı. Peygamberleri onlara apaçık delillerle (mucizelerle), sahifelerle ve nur saçan kitaplarla gelmişti. Sonra kâfir olanları yakaladım. Şimdi onlara azabım nasıldır!?" (Fâtır, 35/25-26)

5. Mü'minlerin iman üzere sebat etmeleri ve imanlarını arttırmaları için teşvik etmek. Çünkü mü'minler kendilerinden önce geçen mü'minlerin kurtulduklarını ve cihad ile emrolunanların ilâhî yardıma mazhar olarak zafere eriştiklerini öğrenmiş bulunuyorlardı. Yüce Allah da şöyle buyurmaktadır: "Biz de duasını kabul edip, kendisini gamdan kurtarmıştık. Biz mü'minleri işte böyle kurtarırız." (el-Enbiyâ, 21/88)

6. Kâfirleri küfürlerini sürdürmekten sakındırmak. Çünkü yüce Allah şöyle buyurmaktadır:

"Acaba onlar yeryüzünde gezip kendilerinden öncekilerin âkıbetlerinin nasıl olduğuna bakmadılar mı? Allah onları toptan helâk etmiştir. Kâfirlere de onların (âkıbetlerinin) benzerleri vardır." (Muhammed, 47/10)

7. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in risaletini ispatlama. Çünkü geçmiş ümmetlere dair haberleri ancak yüce Allah bilir. Zira yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Bunlar sana vahyettiğimiz gayb haberlerindendir. Onları bundan evvel ne sen biliyordun, ne de kavmin." (Hûd, 11/49)

"Sizden öncekilerin Nûh, Âd ve Semûd kavimlerinin ve onlardan sonra Allah'tan başkasının bilmediği kavimlerin haberleri size gelmedi mi?" (İbrahim, 14/9)

Kıssaların Tekrarı

Bazı Kur'ân kıssaları sadece bir defa geçmektedir. Lokman kıssası, Ashab-ı Kehf kıssası gibi. Kimisi de görülen ihtiyaca ve maslahata binaen birkaç defa tekrar edilmektedir. Fakat bu tekrarlama tek bir şekilde olmaz. Aksine kısalığı, uzunluğu, yumuşaklığı, sertliği farklılık arzeder. Diğer taraftan kıssanın bazı yönleri bir yerde zikredilirken, diğer yönleri bir başka yerde sözkonusu edilmektedir.

Kıssalarda bu tür tekrarın hikmetlerinin bazıları şunlardır:

1- Anlatılan bu kıssanın önemini açığa çıkarmak. Çünkü bu kıssanın tekrar edilmesi, ona itina gösterildiğini ortaya koyar.

2- İnsanların kalplerinde iyice yer etmesi için tekrar edilen kıssanın pekiştirilmesi.

3- Bu kıssalara muhatap olanların durumlarını ve zamanı gözönünde bulundurmak. Bu sebepten ötürü çoğunlukla Mekkî surelerde geçen kıssalarda anlatım özlü ve üslup serttir. Fakat Medine döneminde inen surelerde bunun aksini görüyoruz.

4- Kıssaların durumun gerektirdiğine uygun olarak kimi zaman böyle, kimi zaman öbür türlü anlatılması suretiyle Kur'ân belâğatinin açığa çıkması.

5- Kur'ân'ın doğru olduğunun ve onun yüce Allah tarafından gönderildiğinin açıkça ortaya konulması. Çünkü aynı kıssa, herhangi bir çelişki söz konusu olmaksızın çeşitli şekillerde anlatılmış bulunmaktadır." 

Eğitim Ve Terbiyede Kur'an Kıssalarının Etkisi

Şunda şüphe yoktur ki; ince bir dil ile anlatılan kıssalar, kulağa hoş gelir, insanın ruhuna ve gönlüne kolaylıkla girer. Duygulara dostça davranır, onları usandırmaz ve yormaz. Akıl onun unsurlarını araştırıp, bahçelerinden çiçekler ve meyveler toplar.

Kıssasız anlatılan telkine yönelik dersler, usanç meydana getirir. Yeni yetişen genç, çok kez bunları takib edemez. Derslerin unsurlarını ancak zorluk ve meşakkatle kavrar. Bunun içindir ki, kıssalı (hikâyeli) ders anlatma üslûbu daha yararlı ve daha verimlidir.

Bilinen bir gerçektir ki; küçük yaşlardaki bir çocuk bile, anlatılan hikâyeyi dinlemeye dikkatle yönelir, ona kulak verip dikkatle dinler, hafızası, anlatılan şeyleri ezberler ve onu size aynen nakleder. Nefsî ve fıtrî olan bu apaçık gerçekten, eğitimcilerin talim ve terbiye alanlarında, özellikle, öğretimin özü ve esası olan dînî eğitimde faydalanmaları gerekir.

Kur'an kıssalarında; görevlerinde başarılı olmaları için eğitimcilere yardım eden, onlara eğitim malzemesi sağlayan verimli bir madde vardır. Mesela, peygamberlerin hâl ve yaşayışları (sîretleri), geçmiş milletlerin ve insanların haberleri, toplumların hayatı hakkındaki Allah'ın sünneti, ümmetlerin halleri, Kur'an kıssalarındandır. Bu konularda Kur'an ancak doğru ve gerçek olanı söyler. Eğitimci; Kur'an kıssalarını, öğretim aşamalarından her aşamada, öğrencilerin fikrî seviyesine uygun bir üslûba sokabilir. " 

DİPNOTLAR:

1- Muhammed Salih el-Useymîn, Tefsir usulüne giriş, Çev. M. Beşir Eryarsoy.

2- Menna Halil el–Kattan, Ulumul Kur'an, Timaş Yayınları