Kur'an-ı Kerim’de Allah’(c.c) a kulluk (ubudiyet) bahsinde sadece Zat-ı Celalin'in zikri geçer. Ayet-i Kerime'de Yüce Mevla’nın buyurduğu gibi:

وَاعْبُدُواْ اللّهَ وَلاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئاً وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً

''Allah'a ibadet edin, O'na hiç bir şey ortak koşmayın ve Ana- babaya ihsanda bulunun''(1)

Mevzu ana babaya iyilikle alakalı olunca, başka bir Ayet-i Kerimede ise Allah (c.c) şöyle buyuruyor:

وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ

''Biz insana, ana babasına iyi davranmasını emrettik. Zira anası onu nice zahmetlerle karnında taşımıştır. Onun (memeden) ayrılması da iki yıl içinde olmuştur. Bana ve ana babana şükret, dönüş banadır''(2)

Bu Ayet-i Kerime’den de anlaşıldığı gibi Allah’ın rızasına kavuşturacak mertebelerden biri de Ana Babaya iyilik yapmaktır. Bu iyilik insanı yüksek makam ve mertebelere ulaştırır. İnsanoğlu için bundan daha şerefli bir makam da düşünülemez.

Allah (c.c) ın kullarına vasiyetlerinden biri de ana babaya iyiliktir:

وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْناً

''Biz insana ana babasına iyilik etmeyi tavsiye ettik''(3)

عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِىَ اللهُ عَنْهُمَا عَنِ النَّبِيِّ e قَالَ الْكَبَائِرُ الإِْشْرَاكُ بِاللَّهِ وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ وَقَتْلُ النَّفْسِ وَالْيَمِينُ الْغَمُوسُ

Peygamber Efendimiz (s.a.v)'e büyük günahlar sorulduğunda:

''Allah'a şirk koşmak, ana babaya asi olmak, adam öldürmek, yalan yere yemin etmektir'' buyurdular.(4)

Büyük günahlar arasında ikinci sıra da zikredilen Ana Babaya asi olmak, son derece dikkat edilmesi gereken mevzulardan biridir.

Günümüzde Allah(c.c) ın salih, başarılı, ihlâslı ve rızkı bol olan kullarına baktığımızda her birinin anne ve babalarına hürmette kusur etmediğini görürüz. Bundan dolayı Yüce Mevla bu kimselerin aile hayatlarında huzuru hâkim kılmış ve rızıklarını da bol vermiştir.

Ana – Babaya saygısızlık ise kalbi karartır ve bereketi kaldırır.

Ana–Babaya hürmet ve saygı konusunda bir kaç meseleyi zikredeceğiz, şöyle ki;

1 – Allah (c.c) ana babaya iyiliği vasiyet etmiştir. Ayette ise ubudiyet ile ana babaya hürmeti beraber zikretmiş:

 

وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيماً {} وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيراً

"Rabbin şöyle buyurdu: Allah'tan başkasına ibadet etmeyin. Anneye ve babaya güzel muamele edin. Şayet onlardan her ikisi veya birisi yaşlanmış olarak yanında bulunursa sakın onlara hizmetten yüksünme, "öff!" bile deme, onları azarlama, onlara tatlı ve gönül alıcı sözler söyle. Şefkatle ve tevazu ile onlara kol kanat ger ve şöyle dua et: Ya Rabbi, onlar küçüklüğümde nasıl beni ihtimamla yetiştirdilerse, ona mükâfat olarak Sen de onlara merhamet buyur!''(5)

 

عَنْ أَبِي بَكْرَةَ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ أَلاَ أُنَبِّئُكُمْ بِأَكْبَرِ الْكَبَائِرِ؟ –ثَلاَثًا- قُلْنَا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ "اَلإِْشْرَاكُ بِاللَّهِ وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ" وَجَلَسَ وَكَانَ مُتَّكِئًا فَقَالَ "أَلاَ وَقَوْلُ الزُّورِ، وَشَهَادَةُ الزُّورِ" قَالَ فَمَا زَالَ يُكَرِّرُهَا حَتَّى قُلْنَا لَيْتَهُ سَكَتَ 

 

Ebu Bekre Nüfeyl ibni Haris (r.a.)'dan rivayet edildiğine göre Rasulullah (s.a.v.) : “Büyük günahların en büyüğünü size haber vereyim mi? diye üç defa sordu. Biz de: Evet ya Resulallah, dedik. Rasulullah (s.a.v.)’de:

“Allah’a şirk koşmak, ana babaya karşı gelip itaatsızlık etmek”, buyurduktan sonra yaslandığı yerden doğrulup oturdu ve: “Dikkat edin yalan söylemek ve yalan yere şahitlik yapmak”, buyurdu. Bu sözü o kadar tekrar etti durdu ki, biz keşke sussaydı diye arzu ettik. (6)

Hz. Ebu Hureyre(r.a) den: "Efendimiz(s.a.v) e bir adam geldi. Ya Rasulullah! Hangi insanın sohbetinin güzelliğinden dolayı hakkı daha büyüktür? diye sordu. Efendimiz(s.a.v): Ananın, sonra yine ananın, sonra yine ananın ve sonra babanın." buyurdular.

2–Anne ve Babanın olduğu ve bulunduğu yerlere girerken ve oradan çıkarken selam vermek. Ellerini öpüp hayır dualarını almak.

3–Hürmette kusur etmemek, bir mecliste onların faziletlerini belli edecek derecede saygı duymak. Onlar o meclise girdiğinde ihtiramen ayağa kalkmak

4 – Onlara son derece kibar davranmak, sürekli iltifat edip gönüllerini ferah tutmak, konuşurken yüksek sesle konuşmamak.

5 –Çağırdıklarında efendim, buyurun diye seslenmek. Herhangi bir şey taleplerinde hemen yardımcı olmak. Emirlerine itaat etmek. Vasiyetleri var ise yerine getirmek. Onlara karşı gelmemek. Ancak haram bir şeyi emrederlerse sadece o emirlerini yerine getirmemek. Çünkü Allah'a isyanda kula itaat yoktur.

Ayet-i Celilede Yüce Mevla şöyle buyuruyor:

وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ {} وَإِن جَاهَدَاكَ عَلى أَن تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ َكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفاً

لوَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ

''Biz insana, ana babasına iyi davranmasını emrettik. Zira anası onu nice zahmetlerle karnında taşımıştır. Onun (memeden) ayrılması da iki yıl içinde olmuştur. Bana ve ana babana şükret, dönüş banadır. Eğer onlar seni, şerik olduğuna dair hiçbir bilgin olmadığı şeyleri, Bana ortak saymaya zorlarlarsa sakın onlara itaat etme! Bana yönelen olgun insanların yolunu tut! Sonunda hepinizin dönüşü bana olacak ve Ben işlediklerinizi tek tek size bildirip karşılığını vereceğim.''(7)

6 – Sürekli gönüllerini ferah tutup, daima mutlu olmalarını sağlamak. Hediyeler alıp onları mutlu etmek. Bizim onları sürekli hatırladığımızı ve çok değerli olduklarını söz ve davranışlarımızla belli etmek. Onların hoşlandığı tavırlar takınıp sürekli gönüllerini hoş tutmak.

7–Onların mallarına sahip çıkmak, onlardan izinsiz herhangi bir eşyalarını almamak veya kullanmamak.

8–Onların toplum içindeki statüsünü muhafaza etmek. Toplumda onların imajlarına gölge düşüren veya zedeleyen davranışlarda bulunmamak. Bizim hoş olmayan hal ve hareketlerimizden dolayı onların kötü söz işitmemelerini sağlamak. Bu tür davranışlarda bulunmamak.

وَعَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مِنَ الْكَبَائِرِ شَتْمُ الرَّجُلِ وَالِدَيْهِ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ وَهَلْ يَشْتِمُ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ قَالَ نَعَمْ يَسُبُّ أَبَا الرَّجُلِ فَيَسُبُّ أَبَاهُ وَيَسُبُّ أُمَّهُ فَيَسُبُّ أُمَّهُ وَفِى رِوَايَةٍ: إِنَّ مِنْ أَكْبَرِ الْكَبَائِرِ أَنْ يَلْعَنَ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَكَيْفَ يَلْعَنُ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ قَالَ يَسُبُّ الرَّجُلُ أَبَا الرَّجُلِ فَيَسُبُّ أَبَاهُ وَيَسُبُّ أُمَّهُ 

Abdullah ibni Amr ibni Âs (r.a.)'dan rivayet edildiğine göre Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: “Bir kimsenin kendi ana babasına sövmesi büyük günahlardandır.” Ashab: Ya Rasulullah insan hiç kendi ana babasına söver mi? deyince Rasulullah (s.a.v.) : “Evet bir kimse tutar birisinin babasına söver o da onun babasına söver, o kişi başkasının anasına söverse o da onun anasına söver.” (Müslim, İman 146)

* Buhari’nin değişik bir rivayetinde Rasulullah (s.a.v.): “İnsanın kendi ana babasına lanet etmesi büyük günahlardandır”, buyurdu. Ashab: Ya Rasulallah bir insan kendi ana babasına nasıl söver, deyince: “Birinin babasına söver o da onun babasına söver. Adamın anasına söver o da onun anasına söver”, buyurdular. (8)

Bu yüzden büyükler: ''Kötü söz sahibinindir'' derler.

9-Onların rahat olacakları vasatı sağlamak. İzinsiz odalarına girmemek, uyurken rahatsız etmemek.

10 – Konuşurken laflarını kesmemek. Onlara alaycı ve küçük düşürücü ifadeler kullanmamak, onların yanında kahkaha atmamak.

11 – Onlardan önce yemeğe başlamamak. Mutluluğumuzu, hayatımızdaki başarıları onlarla beraber paylaşmak. Onları da mutluluğumuza ortak etmek.

12 – Yürürken onlardan önce çıkmamak ve onların önüne geçmemek.

Ebu Hureyre (r.a) bir rivayetinde Peygamber Efendimiz (s.a.v):

''İki adam gördü ve birine bu kimdir? diye sordu.

O da: Babam dedi.

Dedi ki: Babana ismiyle hitap etme, önünde yürüme, ondan önce de oturma''.

13 – Onların önünde yatmamak veya ayak uzatmamak veya onlardan daha yüksek bir yerde oturmamak.

14–Bütün işlerimizde onlara sorup fikirlerini almak. Görüşlerini alıp, hayat tecrübelerinden istifade etmek, nasihatlerine kulak vermek.

15–Onlara sürekli dua etmek. Allah (c.c) dan bütün hayır ve bereketlerin onlar için olmasını istemek.

Yüce Mevlamız :

ربّنا اغفرلي ولوالدىّ وللمؤمنين يوم يقوم الحساب.

"Ey Rabbimiz! Beni, annemi, babamı ve bütün müminleri kıyamet günü affeyle"(9) ayetiyle bize bu edebi öğretiyor.

16 – Eğer hayatta değil iseler, onlar için tevbe-istiğfar edip onların kabirlerini ziyaret etmek.

17 – Onların vasiyetlerini yerine getirmek. Onların yakın akraba ve arkadaşlarını ziyaret etmek. Onların sevdiklerine hizmette bulunmak ve saygı duymak.

- عَنْ أَبِي أُسَيْدٍ مَالِكِ بْنِ رَبِيعَةَ السَّاعِدِيِّ قَالَ بَيْنَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ إِذْ جَاءَهُ رَجُلٌ مِنْ بَنِي سَلَمَةَ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ بَقِيَ مِنْ بِرِّ أَبَوَيَّ شَيْءٌ أَبَرُّهُمَا بِهِ بَعْدَ مَوْتِهِمَا قَالَ نَعَمِ الصَّلاَةُ عَلَيْهِمَا وَاْلاِسْتِغْفَارُ لَهُمَا وَإِنْفَاذُ عَهْدِهِمَا مِنْ بَعْدِهِمَا وَصِلَةُ الرَّحِمِ الَّتِي لاَ تُوصَلُ إِلاَّ بِهِمَا وَإِكْرَامُ صَدِيقِهِمَا 

Malik bin Rebia’dan (r.a) rivayet olunan bir Hadis-i Şerifte Peygamber Efendimiz (s.a.v) oturuyordu.

Beni Seleme'den bir adam geldi ve dedi ki. Ya Rasulullah: Annem ve babam öldükten sonra benim onlar için yapabileceğim bir iyilik var mı? Peygamber Efendimiz (s.a.v): Evet, dedi. “Onlara dua etmek, tevbe ve istiğfarda bulunmak. Dünyada yapmak istedikleri ama yapamadıklarını gerçekleştirmek, onların akraba ve dostlarını ziyaret etmek. onların arkadaşlarına ikram ve iltifatta bulunmak''(10)

18 – Ana Babaya saygısızlık sayılan davranışlar ise;

- Onlara kızmak.

- Kötü bir nazarla bakmak.

- Yüzlerine bakmamak.

- Sözlerinden rahatsız olup kızmak.

- Onların bulunduğu ortamda rahatsız olmak.

- Yüksek sesle, bağırır gibi konuşmak.

- Kalplerini kıran sözler sarf etmek.

- Onlara ihanet etmek.

- Kendisi ile babasını eşit görmek, veya kendini daha faziletli görmek.

- Ana babasının halinden utanmak.

Özellikle toplum içinde şöhret, makam veya mal sahibi olduktan sonra onların fakirlik ve ümmilik hallerinden utanç duymak.

- Onların faziletlerini inkar etmek (Annem babam bana ne yaptı ki) gibi onlara cimrilik etmek. Görgüsüz ve saygısız davranmak.

- Başkalarını onlardan daha faziletli ve üstün görmek.

- Anne ve babasına karşı gelenlerle dostluk kurmak.

Hz. Ali (r.a) diyor ki:

“Allah (c.c), anne ve babaya karşı (üff) kelimesinden daha basit bir söz olsaydı, onu da haram kılardı. Anneye babaya asi kişi ne yaparsa yapsın cennete giremez. Ana babasının gönlünü ferah tutan, hayır dualarını alan da ne yaparsa yapsın cehenneme giremez.”

*Dr. Muhammed Hayr Fatıma’nın “Gençlere İçin İslam Edepleri” adlı eserinden tercüme; Necdet İçel

Dipnotlar

1-Nisa: 36.

2-Lokman: 14.

3-Ankebut: 7

4-Buhari.

5-İsra: 23-24.

6-Buhari – Müslim.

7-Lokman: 14-15.

8-Buhari – Müslim.

9-İbrahim 41.

10-Ebu Davut.