Tenbih: Bil ki tedbir, övülen ve yerilen tedbir olmak üzere ikiye ayrılır. Yerilen tedbir bir günah işlemek, gafletle nefsin hoşuna giden bir şeyi yapmak veya gösteriş ve nam olsun diye bir ibâdeti yerine getirmek vb. gibi, Allah’ın hakkını gözetmeksizin nefsini gözetip onu beslemeni sağlayan her türlü tedbirdir. Bütün bunlar yerilmiştir. Çünkü bu fiiller, karşılığında ya bir cezayı gerektirir veya Allah’a bir perde olur. Akıl nimetini bilen kişi aklını, kendisini Allah’ın yakınlığına ulaştırmayacak ve O’nun sevgisine sebep olmayacak olan şeylerin tedbirini almak için kullanmaktan utanır. Akıl, Allah’ın kullarına ihsan ettiği en üstün nimettir. Çünkü yüce Allah bütün varlıkları yaratmış ve onları var edip yaşamaları için gerekenleri onlara vermekle varlıklara lütufta bulunmuştur. Bu ikisi, hiçbir varlıkta eksik olmayan nimetlerdir. Her varlığın, var edilme ve varlığını devam ettirmek için gerekenlerin sağlanması nimetlerine sahip olması zorunludur. Belki de yüce Allah’ın şu kavli bu bağlamda anlaşılmalıdır:

“Rahmetim her şeyi kuşatmıştır.” (A’râf, 156.)

Ancak bütün varlıklar, O’nun var etmesi ve varlıklara iaşe sağlamasında ortak olduklarından yüce Allah irâde ve meşietinin (dilemesinin) geniş etki alanını ortaya çıkarmak için bazı varlıkları bazılarından ayırmak istedi. Böylece bazı varlıkları bitkiler, hayvanlar ve insanlar gibi büyüme ve gelişme özelliğiyle diğerlerinden ayırdı. Kudret sıfatı bu varlıklarda, büyüme ve gelişme özellikleri bulunmayan diğer varlıklardan daha açık bir şekilde ortaya çıktı. Bu üç varlık türü büyüme ve gelişmede ortak olunca yüce Allah hayvanlara ve insanlara hayat özelliği vererek onları bitkilerden ayırdı. Böylece insanlar ve hayvanlar hayat sahibi olmakta ortak oldular. Böylece kudret sıfatı bu iki varlıkta diğerlerinden daha açık bir şekilde tecelli etti. Yüce Allah, insanı diğerlerinden ayırmak istedi ve ona akıl verdi. Böylece akıl nimetiyle insanı hayvanlardan üstün kıldı ve akılla insana bahşettiği nimetleri tamamladı. Dünya ve âhiret kazançları ancak akılla, onun çokluğu, parıldaması ve ışığıyla tamamlanır.

İnsanın akıl nimetini, Allah katında hiçbir değeri olmayan bu dünyanın tedbirinde kullanması akıl nimetine nankörlük etmektir. Oysa insanın, akıl nimetiyle ona ihsanda bulunan ve nurundan ona bol bol veren Allah’a şükrünü yerine getirerek âhiretteki durumunu düzeltmeye önem vermesi daha uygun ve daha doğrudur. Allah’ın sana bahşetmiş olduğu aklını, dünya işlerine tedbir almakta kullanma! Çünkü Hz. Peygamber (s.a.s.) o dünya hakkında şöyle buyurmuştur:

“Dünya pis bir leştir!”

Yine Hz. Peygamber (s.a.s.) Dahhâk’a şöyle sorar: “Ne yersin?” O da “Et ve süt ey Allah’ın Resûlü” diye cevap verir. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.s.) şöyle buyurur: “Sonra bu yediklerin neye dönüşür?” O da “Bilmiyorum ey Allah’ın Resûlü!” der. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

“Hiç kuşkusuz Allah insandan çıkan şeyi dünyaya benzetmiştir!” (1)

Bir başka yerde Resûlullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

“Eğer dünyanın Allah katında bir sivrisineğin kanadı kadar değeri olsaydı, oradaki inkârcılara bir damla su vermezdi!” (2)

Aklını, bu sıfatları taşıyan dünya için tedbir almakta kullanan kişi, pâdişaın kendisine düşmanlarını öldürmesi ve onu yanında taşımakla onur kazanması amacıyla çok değerli ve üstün bir kılıç verdiği kişiye benzer. Bu kılıcı alan kişi leşe saldırır ve ona darbe indirmeye başlar. Sonunda kılıcı körelip iyice yorgun düşer. Kılıcının güzelliği ve yüceliği değişir. Böylece bu kişi, pâdişahın bu durumu öğrendiğinde kılıcı ondan almasını, kötü fiilinden dolayı ona ağır bir ceza vermesini ve yanından uzaklaştırmasını hak etmiş olur.

Buradan da açıkça ortaya çıkmaktadır ki, tedbir, övülen ve yerilen tedbir olmak üzere iki kısımdır. Övülen tedbir ise telâfi etme veya helâllik isteme yoluyla, mahlûkatın haklarından kendini arındırmak ve âlemlerin Rabb’ine doğru tevbe etmek için tedbir almak gibi seni Allah’a yaklaştıran konularda tedbir almaktır.

Çirkin ve değersiz arzuları ve vesveseci şeytanı zaptetmeyi düşünmek gibi şeyler hiç kuşkusuz övülmüştür. İşte bu sebeple Resûlullah (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:

“Bir anlık düşünmek, yetmiş yıllık ibâdetten daha hayırlıdır.” (3)

Dünya konusunda tedbir almak da dünya ve âhiret için olmak üzere ikiye ayrılır.

Dünya için dünya hakkında tedbir almak; övünmek ve daha fazlasını elde etmek amacıyla dünya malı toplama yolları konusunda tedbir almaktır. Kişinin ne kadar çok dünya malı olursa gafleti ve aldanması o kadar çoğalır. Bunun belirtisi, elde ettiği dünya malının kişiyi Allah’ın rızasına uygun işler yapmaktan alıkoyması ve Allah’ın emirlerine aykırı işler yapmaya yönlendirmesidir.

Âhiret için dünya hakkında tedbir almak ise; helâlinden yemek, ihtiyaç sahiplerine dağıtmak ve insanlara el açmaktan korunmak amacıyla ticârette, kazançta ve bunları usulüne uygun olarak yapmada tedbir almaktır. Yüce Allah’ın rızası için dünyayı talep eden kişinin emâresi, verdiği nimette Allah’a nankörlük etmemek, stok yapmamak, israf etmemek ve başkasını kendine tercih etmektir.

Zâhidin dünya malını kaybettiğinde ve bulduğunda yaptığı şey şudur: O, dünya malını bulduğunda başkasını kendine tercih eder, bulamadığında ise ondan yana rahata kavuşur. Başkasını tercih, bulduğu nimetin şükrüdür. O’ndan yana rahata kavuşmek ise bulamama nimetinin şükrüdür. Bu da Allah’ın verdiği anlayış ve irfânın bir semeresidir. Çünkü Hak Teâlâ bazen nimet vermekle sana bağışta bulunur. Hatta O’nun, nimeti sana vermemesi daha kâmil ve daha eksiksizdir.

Süfyân es-Sevrî hazretleri (rh.a.) şöyle buyurmuştur:

“Yüce Allah’ın dünyalığı bana vermeyip saklayarak verdiği nimet, bana verdiği dünyalık nimetinden daha kâmildir.”

Şeyh Ebu’l-Hasen eş-Şâzilî hazretleri de (k.s.) şöyle buyurmuştur:

“Ebu Bekir Sıddîk hazretlerini rüyamda gördüm. Bana şöyle dedi: ‘Dünya sevgisinin kalpten çıkmasının işareti nedir biliyor musun?’ ‘Hayır, bilmiyorum!’ diye cevap verdim. Bunun üzerine şöyle buyurdu: ‘Dünya sevgisinin kalpten çıkmasının işareti, dünyalık bulduğundan onu dağıtmak, bulamadığında ise rahat olmaktır.’”

Buradan da açıkça görülmektedir ki dünyayı talep eden herkes yerilmiş değildir. Yerilmiş olan şey, dünyayı Rabb’i için değil nefsi için, âhireti için değil dünyası için talep etmektir.

DİPNOTLAR

1- Tirmizî, Edeb, 82; Ahmed, V, 136.

2- Tirmizî, Zühd, 13; İbni Mâce, Zühd, 3.

3- Dârimî, Cihâd, 7; Ahmed, II, 146.

KAYNAK

İBN ATAULLAH EL-İSKENDERÎ

TEVEKKÜLÜN İNCELİKLERİ

ÇEVİREN: FATİH MEHMET ALBAYRAK

ÜSKÜDAR YAYINEVİ