Fazıl mahallesi, Bağdat'ın eski semtlerinden biridir. Bu mahallede çok sayıda âlim yetişmiştir. 19. Yüzyıl sonları ve 20. Asrın başlarında Bağdat'ın bu semtinde büyük âlimlerin açtıkları mahalle mektep ve medreselerinde, gelecek nesiller ve bütün İslam âlemi için ilmi hayatı yaşayıp sürdüren büyük gayret ehli âlimler yetiştirildi. Bu alimlerden birisi de Şeyh Abdülkadir el Hatip'tir. Bu zat, yedi kıraat üzerinde ve diğer şer'i ilimler alanında çok talebe yetiştirmiş ve İslam âlemine değerli bir ilmi miras bırakmıştır.

Soyu ve DoÄŸumu

Asılları Tay beldesindendir. Dedesi Savalih aşireti'nin reisi Sakar ağadır. Babasının ismi ise Abdürrezzak'tır. 1889 senesinde Bağdat'ın Fazıl mahallesinde doğdu. Bu mahalle Ebu Cafer bin Mansur'un inşa ettiği eski bir mahalle olup, Bağdat'ın Batı Rasafe tarafındadır. Dicle'nin doğusunda olan bu semtte Mansur'un oğlu Mehdi tarafından Rasafe adında Bağdat'ın en büyük camii inşa edilmiştir.

Daha sonra bu cami yıkılmış, yerine şimdiki ismiyle Fazıl camii inşa edilmiştir. Bağdat'ın ortasında "Meydan" denilen sahaya yakındır. Bu saha askeri merasim ve gösteri sahası olarak da bilinir. Haccac-ı Zalim'in yetmiş bin kişinin başını kesip bir tepe oluşturduğu yerdir bu meydan.

Tahsili

Şeyh Abdülkadir el Hatip küçük yaşta, babasının öğretmen olduğu Ahmediyye okulunda tahsiline başlamıştır. Meydan mıntıkasındaki bu okul, 1759 yılında Osmanlı valisi Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Hulefa(Halifeler) camiinde meclisi bulunan meşhur bir ailenin oğlu olan ve Bağdat'ın büyük âlimlerinden sayılan Mahmut el Veteri de bu okulda yetişenlerdendir.

Allame el Hatip, Dar-ul muallimin (öğretmen okulu)'i bitirdikten sonra Haydariye okulunda öğretmenlik yaptı. Birinci Dünya savaşında yedek subay olarak orduya alındı.

Daha sonra, Üniversite tahsili için İstanbul'a gönderildi. İngilizler Bağdat'ı işgal edince, Musul'a döndü. Bağdat'a dönünceye kadar Musul Furkan okulunda tedrisata devam etti. Ayrıca Musul'da Ümmü's sebiayn okulunda büyük âlimlerden kıraat (Kur'an okuma) üzerine dersler aldı. Şeyh el Rıdvani tarafından kendisine yedi kıraat üzerine icazet verildi. Muhammed el Rıdvani Efendi'nin kütüphanesinde çok sayıda kıymetli kitap ve el yazma eserler bulunmaktadır. Bu kıymetli eserler daha sonra 1936 yılında Musul'un büyük âlimlerinden Mahmut el Celilî Okulu kütüphanesine taşındı.

Böylece Abdülkadir el Hatip hem Musul hem de Bağdat ulemasından birçok ilim dalında ve bilhassa kıraat dalında ilim tahsil etmiştir.

Ä°lmi vazifeleri

Şeyh Abdülkadir el Hatip hocamız sanki çok yönlü bir okul gibiydi. Feraiz(Miras), Tefsir Usulü, Hadis, Fıkıh, Yedi vecih üzere kıraat gibi birçok ilim dalında talebe yetiştirmiş ve icazetnameler vermiştir.

Şeyh Abdülkadir bilhassa Bağdat'ta birçok görevde bulunmuş, Bakul Muazzam'dan başlayıp Seyyid Sultan Ali'ye kadar uzanan Reşit caddesini hizmete sokan Bağdat valisi Halil Paşa'nın da teveccühünü kazanmıştır.

Bağdat İmam-ı Azam Camiinde kırk yıl boyunca, hiçbir karşılık almadan hatiplik ve imamlık yaptı. Tarihi camilerden biri olan İmam-ı Azam Camii hicri 375 yılında yapılmıştır. Bu camiin yanında İmam-ı Azam Fakültesi açılmış, büyük âlim Abdülkadir el Hatip bu fakülteye öğretim üyesi olarak tayin edilmiştir. Büyük İslam hukukçusu Emced el Zehavi'nin de bu fakültenin açılması ve gelişmesinde büyük katkıları olmuştur.

Büyük allame Abdülkadir Hoca'nın bu okulda öğrencilerine okuttuğu derslerden bazıları şunlardır; Tefsir'den; Tefsir el Beyzavi ve Tefsir el Nesefi, Hadis'ten; El Terğib ve't Terhip ve başkaları, Fıkıhtan; Hanefi mezhebi üzerine Meraki el- Felah, Metni'l Kuduri.(Şafii fıkhı üzerine de dersler verdi.) Gramer kitaplarından; Elfiye İbnü Malik, Şerhu İbnü Akil, Katru'n Neda, Usulden; İmam Ebu Hanife mezhebi üzerine el Menar fi'l Usul...

Ayrıca Sarf ve Belagat gibi ilim dallarında da dersler vermiştir. Şeyh Abdülkadir, fakülte'deki dersleriyle yetinmeyip, İmam-ı Azam Camiindeki medresesinde yerli ve İslam âleminden gelen öğrencilere ders vermeye devam etti. Sesinin güzelliği ve ilminin derinliğiyle süslediği hutbeleri cemaati mest ediyordu. Bilhassa Cuma günleri İmam-ı Azam Camii dolup taşıyordu. 

Vefatı

Osmanlı zamanında İstanbul'da ve Bağdat'ta yetişmiş ve hayatı boyunca ilimle yoğrulmuş, allame-i cihan Abdülkadir el Hatip, 26 Cemadiye'l sani 1389 Hicri, 8 Eylül 1969 Miladi yılında, yatsı namazını müteakip, el Bendenici Tekkesi zikir halkasından döndükten sonra Azamiye'deki evinde vefat etmiştir. Bu tekke, Osmanlı padişahı Sultan 4. Murad han tarafından yaptırılmıştır.

 El Hatip'in vefat haberi Irak Radyo ve televizyonundan duyuruldu. Na'şı Salı günü sabahı Azamiye'deki evinden alınarak, Şeyh Abdülkadir Geylani dergâhına getirildi. Cenaze namazı kılındıktan sonra, İmam-ı Azam Camiine getirildi. Tekrar Cenaze namazı kılınıp, İmam-ı Azam Camii bitişiğindeki Hayzeran makberine defnedildi. 

Yazan: Talebelerinden Gülcemal Soylu/Cevaplar.org