-Bediüzzaman Hazretlerinin inşa fikriyatını nasıl değerlendiriyorsunuz?

-Bediüzzaman gelenekçi değil, Modernist de değil. Öyle olmak lazım. Sofistike...Müceddidlerin hepsinde bu özellik var. Müceddid dediğiniz vasıftaki insanların hepsinde var bu.

Mesela, işte Şah Veliyullah Dehlevi…Bakıyorsunuz, hakikaten o mezhepler arasındaki ihtilafları filan ele aldığı kitapları, mesela "El İnsaf" kitabı ve diğerlerine baktığınızda gerçekten muhteşem bir deha ile karşılaşıyorsunuz..

İmam-ı Rabbani öyle.. İmam-ı Gazali öyle..

İmam-ı Rabbani zamanında iki şeyden tehlike geliyor; birisi tasavvuf alanından geliyor. Vahdet-i Vücud ve Hinduizm felsefesinin karışmasından kaynaklanan ve İslam'ın fikri istiklaliyetinin kaybedilme tehlikesi var. Onun için aynen iki deniz arasındaki berzah gibi İmam-ı Rabbani tarikat ve şeriat arasında bir köprü oluyor, bir "sıla" oluyor.

Diğer yandan Babür devletinin hükümdarı Ekber Şah'ın ortaya attığı ve bütün dinlerin karmasından oluşan "Ekber Dini fitnesi" zuhur ediyor. Ekber Şah o dönemin Mustafa Kemal'i gibi bir şey yani. İmam-ı Rabbani diğer yandan da bu tehlikeye karşı çıkıyor, mukavemet ediyor.

-Muhammed Gazali merhum hakkında neler dersiniz?

-Muhammed Gazali de büyük bir zat. Çok eserleri var. Size bir şey anlatayım. Muhammed Gazali Cezayir'de 10 yıl kalmış, Kostantiniyye şehrinde İslam kolejinin müdürlüğünü yapmış. Cezayir'de çok itibarı varmış. Cezayir'de yediden yetmiş yediye herkesçe tanınmış ve çok sevilmiş. Şaravi'nin Pazartesi günleri konuşmaları televizyon ve radyoda yayınlanırmış. Enver Sedat döneminde Mısır resmi tv kanallarındaki tefsir derslerinin etkisi neyse, Muhammed Gazali'nin Cezayir'deki resmi kanallarda pazartesi günleri yaptığı konuşmalarının tesiri de o'dur.

O zamanın devlet adamlarından, tek parti dönemine son veren ve şu anda münzevi olarak yaşayan Şadli bin Cedit de Gazali'ye çok hürmet gösterirmiş. Abdulkadir Hayyati Bey'in anlattığına göre Şadli Bin Cedid bazen Muhammed Gazali'nin ayakkabılarını giymesine yardımcı olur, elini öper ve sık sık da evine yemeğe davet edermiş. Muhammed Gazali'ye evine buyur ettiğinde 'bunlar eşimin kendi elleriyle yapığı yemekler. Afiyet olsun' diyerekten Gazali'nin gönlünü alır ve büyük hürmet gösterirmiş

Muhammed Gazali biraz akılcıydı. Hatta Suudluları eleştirir, "çöl fıkhı" derdi. Selefilerin bazı dar kalıp ve anlayışlarını eleştirirdi. Sert bir üslubu vardı. El Müslimun gazetesinde bazen yazardı.

Yine mesela besmele hususunda muhaddislere ters düşen bir açıklaması oldu. Şöyle bir hadis-i şerif var; "besmeleyle başlamayan her şeyin sonu ebterdir, kesiktir." Bu hadisin zayıf olduğunu söylüyordu. Onun bir kitabı var, "Muhaddislerle Fukaha arasında Nebevi Sünnet" Mesela o eserin girişinde besmele yok. Kendi içtihadına göre hareket etmiş ama ben dilerdim ki besmele koysun. Kur'an'da en azından var. Bu hadisin olup olmaması ayrı bir şey. Ama Kur'an bize yeterli bir rehber. 

Hakikaten muhteşem bir adamdı, ama her zatın bir sürçmesi olabiliyor. Hakkaniyet sahibiydi. Dini konularda salâbeti vardı. Evet, Muhammed Gazali, Yusuf Kardavi Mısır'ın son elli yılına damgasını vurmuş şahsiyetleri arasındalar. Hakikaten büyük insanlar.

-Peki, Mısır'da aklımıza başka kimler gelebiliyor efendim?

-Muhammed Mütevelli Şaravi de iyiydi.

-Hasaneyn Muhammed Mahluf?

-Evet, o Hanefi müftüsüydü. Fetvaları ve Kelimatü'l Kur'an adlı Kur'an kavramlarıyla alakalı bir eseri var.

-Ahmed Åžerbasi?

-Evet, onunda epey müellefatı var. Önemli bir zat..

Tarih alanında Ahmed Çelebi var.

-Daha öncelerinden Abdülaziz Çaviş..

-Evet onlar da geçen yüzyılın ilk yarısının büyük insanları..Muhammed Ferid, Mustafa Kamil gibi..

-BahsettiÄŸiniz Muhammed Ferid Vecdi mi?

-Yok, Muhammed Ferid ayrı, Muhammed Ferid Vecdi ayrı.. Muhammed Ferid, Mustafa Kamil ile birlikte Osmanlıyla yakınlaşma politikası izleyen siyaset adamları..

-Muhammed Ferid Vecdi nasıl birisi?

 -Merhum Ahmed Davudoğlu'nun yazdığı cinsten bir adam. Ansiklopedist bir adam. Birçok alanda yazı yazmış, fakat kaydı kuydu olmayan, yani serbest bir şekilde fikir beyan eden, fikir üretmeyi bile içtihad sayan adamlar.

-Mahmud Şeltut da sanırım öyle..

- Mahmud Şeltut ulemadan, ama bir çok yanlışları var. Mehdi Mesih meselelerinde Muhammed Abduh'dan beri gelen, Reşid Rıza'nın da dayandığı bir ekol var. Bu ekol Modernist bir ekol. Bu ve benzeri meselelerde Mutezile mezhebini taklit etmişler.

-Mevdudi hakkında düşüncelerinizi de alabilir miyiz hocam?

-Mevdudi eklektik bir adam. Aslen gazeteci. Büyük bir âlimden daha ziyade bir mütefekkir. Biraz Mısır'da Abkariyat serisini kaleme alan Mahmud Akkad'a benzer. Tabii Akkad biraz daha edebiyatçı..

Ali Şeriati gibi günümüzün jargonunu İslam tarihine uyarlıyor. Peygamberlerin ilk inkılapçı olduğunu vesaire söylemesi gibi. Ebul Hasan en Nedvi "İslam'ın Tarih Yorumu" adlı eserinde ona cevap veriyor. Nedvi'nin bu kitabındaki tezler önemli tezler. Yani dinin intişarı, dinin zaferi ancak Allah'ın istediği şekilde olabilir. Yoksa kulun tayin ettiği şekilde değil. Onlar (Mevdudi, Şeriati) hissi bir zafer istiyorlar. Hâlbuki bazı peygamberler gelmiş, o manada hiç başarılı olamamışlar. Ama misyonları itibarıyla başarısızlar mı? Değil. Öyle addetmek doğru değil.

Dolayısıyla Mevdudi'nin Siyer anlayışı, Mevdudi'nin Peygambere atfettiği misyon, anlayışlar daha ziyade maddi ve hissi boyutta. Ondan dolayı âlimler kendisine karşı çıkıyorlar. Ebul Hasan en Nedvi de adı geçen eserde onu eleştiriyor, ben de aynen katılıyorum.

Hilafet ve saltanat konusunda ki kitabında da Emevilere çok fazla yükleniyor. Hz. Osman(r.a) meselesinde eleştirileri var. Yani şöyle diyelim, Sahabelere hürmeti kırmamak lazım. Onların birbiriyle ilişkilerinde hataları olabilir. Hataları olması onları sahabelikten çıkarmaz, adil olmaktan çıkarmaz. Ehl-i Sünnetin görüşü budur. Dediğimiz gibi, meseleleri çok da dünyevi kriterlerle değerlendirmemek lazım.

Mevdudi biraz modernist tarafları olan bir zat ve İslam tarihine de ideolojik gözle bakmış ve ideolojik bir gözlük oluşturmuş. Bizim açımızdan belki de temel yanlışı o. Hep kafasındaki siyasi şablona İslam tarihini uydurmak istiyor. Uymadığı için de bir şekilde tarihi mahkûm ediyor.

-Muhammed Ä°kbal?

-Muhammed İkbal İngiltere'de felsefe okumuş. Görüşlerini daha çok şiirleriyle dillendirmiş. Ama hakikaten güzel tarafları var. Mehmed Akif de kendisini tebcil ediyor.

İkbal, Akif ve Mısır'ın büyük şairi Ahmed Şevki'yi karşılaştırdığımız zaman, Muhammed İkbal daha felsefik, daha derin.

Bir takım modernist tarafları olması da normal. Bunu Ebul Hasan en Nedvi "Revaiul İkbal" adlı eserinde çok güzel ifade ediyor. Diyor ki, "Birçok insanlar Batı denizine inci mercan toplamaya gittiler. Ama birçokları vurgun yedi. Bir daha kendisini toparlayamadı. Muhammed İkbal de Batı denizine gitti. Evet, o da vurgun yedi. Ama hepsinden daha hafif sıyrıklarla atlattı."

 Tabii Ebul Hasan en Nedvi onu daha iyi değerlendirecek durumda. Ben onun sözünü paylaşmış olayım.

-Hocam çok teşekkür ederim. Çok istifade ettik.

-EstaÄŸfirullah..