1. Allah Teâlâ'nın, uluhiyet ve rububiyetinde hiçbir ortağı, benzeri ve rakibi olmayan tek ilah olduğuna inanmandır. "Eğer o ikisinde (yer ve göklerde) Allah'ın dışında ilahlar olsaydı, onlar bozulur giderlerdi".(1)

2. Cenab-ı Hakk gibisinin olmadığına, O'nun da hiçbir şeye benzemediğine ve muhtaç olmadığına inanmandır.

3. Allah, insan tasavvurunun tamamen haricindedir. Kur'an ve hadislerde, zahiri anlamı itibariyle (Allah'ı bir varlığa) teşbih eden "Rahman Arş'a istivâ etti", Allah'ın dünya semasına nüzulü gibi naslara sadece iman edilir, ama mahiyeti araştırılmaz.

4. Allame Bacuri'nin "Ümmü'l-berâhîn" adlı eserinde tespit ettiği şekliyle Allah Teala hakkında tafsilatlı olarak yirmi yedi esası bilmen ve bunlara inanman gerekir:

Allah için "vücud" (varlık) vacip, "adem" (yokluk) imkansızdır. Bunun delili: "Sizi yaratan, sonra size rızık veren, sonra sizi öldüren ve sonra da tekrar dirilten O'dur. Sizin ortaklarınız içinde bunlardan birini yapabilecek var mı?"(2) ayeti kerimesidir.

2. Cenab-ı Hakk için "kıdem" (varlığının başlangıcının olmayışı, ezeli) vacip, "hudus" (sonradan yaratılmak) imkansızdır. Bunun da delili: " İlk ve son O'dur"(3) ayetidir.

3. Hak Teala için "beka" (varlığının sonunun olmayışı, ebedi) vacip, "fena" (yokoluş, tükeniş) imkansızdır. Delili: " İlk ve son O'dur"(4) ve "O'nun zatı hariç her şey yok olacaktır"(5) ayetleridir.

4. Allah Teala'nın, zat, fiil ve sıfatları açısından mahlukatından farklı olması (muhalefetün li'lhavadis) vacip, onlara benzemesi (mümaselet) imkansızdır. "Hiçbir şey O'na benzemez. O işitendir, bilendir."(6) ayeti bunun delilidir.

5. Cenab-ı Hakk'ın "kıyam binefsihi" (varlığı hiçbir şeye muhtaç olmayan, kendinden) olması vacip, ihtiyaçlarını başka bir varlığın görmesi veya O'nu var edecek başka bir varlığa muhtaç olması ise imkansızdır. Delili ise: "Şüphesiz Allah'ın alemlere ihtiyacı yoktur, onlardan müstağnîdir(7) ayetidir.

6. O'nun (c.c.) "vahdaniyeti", yani zat, sıfat ve fiillerindeki birliği, tekliği vacip, teaddüdü (birden fazla olması) imkansızdır. Zira ayeti kerimede şöyle buyurulmaktadır: "Sizin ilahınız, tek bir ilahtır".(8)

7. Allah Teala için "hayat" vacip, "ölüm" ise imkansızdır. "Ölümsüz olan hayat sahibine tevekkül et!"(9) ayeti de bunun delilidir.

8. "İlim" O'nun için vacip ama "cehalet" imkansızdır. Çünkü ayeti kerimede: "Allah her şeyi çok iyi bilendir"(10) buyurulmaktadır.

9. O'nun "irade" sahibi olması vacip, "iradesiz" olması imkansızdır. Delili: "Eğer Rabbin dileseydi, yeryüzündekilerin hepsi iman ederdi"(11) ayetidir.

10. "Kudret" sahibi olması vacip, "aciz" olması imkansızdır. "Şüphesiz Allah, her şeye kadirdir".(12) ayeti bunun delilidir.

11. O'nun "semi" (duyan, işiten) olması vacip, "sağır" olması imkansızdır. Zira "O, işitendir, bilendir"(13)

12. "Basar" (gören) sıfatını haiz olması vacip, "kör" olması imkansızdır. Çünkü ayeti kerimede Musa ve kardeşi Harun'a hitaben şöyle buyurulmaktadır: "Ben sizinle beraberim; görür ve işitirim"(14)

13. "Kelam" (konuşma)sı vacip, "dilsizliği" imkansızdır. Çünkü "Allah, Musa ile doğrudan doğruya konuşmuştu"(15)

14. O'nun "mümkün olan bir şeyi yapması da yapmaması da" caizdir. Bunun delili de: "O dilediğini yapar"(16) ve "İstediği şekilde hükmeder"(17) ayetleridir.  

Bütün bu sıfatların akli delili ise, şu kainatın eşsiz bir güzellik ve nizam içinde yaratılmış olmasıdır.

Dipnotlar

1-Enbiyâ 21/ 22.

2-Rûm 30/ 40.

3-Hadid 57/ 3.

4-Hadid 57/ 3.

5-Kasas 28/ 88.

6-Şura 42/ 11.

7-Âli İmrân 3/ 97; Ankebût 29/ 6.

8-Bakara 2/ 163; Nahl 16/ 22; Hacc 22/ 34; Fussilet 41 / 6.

9-Furkan 25/ 58.

10-Bakara 2/ 231, 282; Nisa 4/ 176

11-Yunus 10/ 99.

12-Bakara 2/ 20, 106.

13-Şura 42/ 11.

14-Ta-Ha 20/ 46.

15-Nisa 4/ 164.

16-Hacc 22/ 18.

17-Maide 5/ 1.