2.Cilt

*Ger cihân pîşet büzürg ü bî bûnist

Piş-i kudret zerre-i mi dânkî nist

 "Dünya senin nazarında büyük ve nihayetsiz görünse de, kudret-i İlahiye karşısında bir zerre bile değildir." Hz. Mevlana

* "Büyüksün ilahi büyüksün, büyük!

Büyüklük yanında kalır pek küçük"

*Sad hazeran nize-i firavn râ

Der şikest ez musii ba yek asa"

"Firavunun yüz binlerce mızraklı ordusunu Musa'nın bir asası ile kırdı" Hz. Mevlana

*Sâd hazeran tıbb-ı Calinos bûd

 Pîş-i İsa vû demeş efsûs bûd

"Calinos'un yüz binlerce tıbbi deva ve tedavisi, Hz. İsa'nın nefhası karşısında faydasız kalmıştı" Hz. Mevlana

*Sâd hazeran defter-i eş'ar bûd

Piş-i harf-i ümmiyes kû ar bûd

"Yüz binlerce şiir defteri ümmi bir zatın getirdiği harfler karşısında utanç vesilesi olmuştu" Hz. Mevlana

*"Marifet gerçi beyzadelere lazımdır,

Ehl-i ilim olmasa da bey oğlu beydir.

Âlim evladı olup, medrese-i âlemde

Cahil olmaktan ise, doğmadan ölmek yeğdir." Allame-i Rum İbn-i Kemal

* Sofestailer üç kısımdır;

1-İndiyye; Eşya itikada tabidir. Bir şey hakkında ne düşünülürse, o odur derler.

2-İnadiyye; Eşyaya evham ve batıl hayaller olarak bakarlar.

3-La edriyye; Her şeyden hatta şüpheden de şüphe ederler.

*Akıllı kimse velev ki kuyu dibi olsun, tenhaya çekilir. Çünkü halvethanede safa-yı kalb husule gelir. Hz. Mevlana

*Piş-i kudret Halk-ı cümle bârgeh

Acizan çün piş-i sûzen kârgeh

"Kudret-i İlahi karşısında bütün mahlûkların hali, nakış iğnesi önünde gergefin hali gibidir." Hz. Mevlana

*"Sen hasta olduğun zaman cürmünden istiğfar edersin,

Sana günahın çirkinliği görünür.

Artık yola geleyim diye niyet edersin,

Bundan sonra taat ve ibadetten başka bir iş yapmayayım diye ahd edersin.

 O halde yakinen malum olsun ki, hastalık sana bir idrak ve uyanıklık veriyor.

Hz. Mevlana

*"Binaenaleyh, Ey aslı arayan! Şu nükteyi bilmiş ol ki, derdi olan, mana kokusunu alır. Her kim çok uyanıksa, çok dertlidir. Her kim daha ziyade vâkıfsa, yüzü daha ziyade sararmıştır." Hz. Mevlana

*Çünki gül bugzeştü Gülşen şûd harab

Bûy-i gülrâ ezki cuyim ez gülâb

"Gül mevsimi geçip de, gülistan harap olunca, gül kokusunu nereden koklayabiliriz? Gül suyundan" Hz. Mevlana

*Kur'an'ın nüzulünden maksat, iyi ahlakı öğrenmektir. Yoksa sadece yazılı sureyi okumak demek değildir." Sadi Şirazi

*Sizden evvelkiler, yani Ashab-ı kiram, Kur'an'ı Allah tarafından kendilerine gönderilmiş bir emirname bilirlerdi. Gece manasını düşünürler, gündüz mucibince amel ederlerdi. Siz ise onu ders yaptınız ve icabına göre amel etmediniz. İ'rabını ve mahreclerini düzeltiyor, sonra da cerre ve menfaate alet ediyorsunuz. Hasan-ı Basri

*Hem nişin-i ehl-i mana bâş tâ

Hem atayabiyu hem bâşi feta

"Mana ehli ile beraber otur ki, hem âtâ bulasın, hem de bir merd-i manevi olasın." Hz. Mevlana

* Kûy-i nevmidi merev ümmid-i hâst

Sûy-i tarik-i merev Hurşîd hâst

"Ümitsizlik tarafına gitme, ümit kapıları vardır. Zulmet cihetine meyletme, güneşler parlamaktadır." Hz. Mevlana

*Hin-i gıdây-i dil bidih hem ez dilî

 Rev bicu ikbal râ ez mukbilî

"Aklını başına al, bir gönül adamının sohbetiyle kalbine gıda ver. Git, manevi ikbal sahibinden bir ikbal ve saadet talebinde bulun ki, sen de o ikbal ve saadete eresin." Hz. Mevlana

*Bûd der İncil nat-i Mustafa

 An ser-i Peygamberan bahr-i sefa

"İncil'de Hz. Mustafa'nın, Seyyid-ül Mürselin olan o bahr-i sefanın vasfı vardı." Hz. Mevlana

*Nikvan reftend sünnethâ bimand

 Vez leiman zulmü lanethâ bimand

"İyiler gittiler, onlardan güzel sünnetler kaldı. Alçaklar da gittiler, onlardan da zulüm ve lanetler kaldı." Hz. Mevlana

*Dervişler arasında "hatır kalsın da, yol kalmasın" derler. Maksatları "fena ve eğri büğrü bir usul ihdas edilmesin" demektir. Tahirü'l Mevlevi

*Ümmet-i Muhammed'in bir yol göstereni vardır ki, o da Hz. Peygamber(s.a.v)'dir. Ümmette görülen fazilet ve kemallerin hepsi de o Nebiyy-i Zişan'dan gelmedir." Tahirü'l Mevlevi

*Şud niyâz-ı tâliban er bigneri

 Şu'leha ez gevher-i Peygamberi

"Bakacak ve dikkat edecek olursan, tâliblerin niyazı, âbidlerin tazarruu, cevher-i Muhammedinin şualarından ibarettir." Hz. Mevlana

*Mader-i bûthâ bût-i nefs-i şümast

Zanki an bûtmar u in bût ejdehast

"Putların anası ve menşei sizin nefsinizdir. Çünkü hariçteki putlar yılan farz edilirse, nefis ejderhadır." Hz. Mevlana

*Bût şikesten sehl başed nik sehl

 Sehl didem nefsrâ cehlest cehl

"Put kırmak iyiden iyiye kolaydır. Lakin nefsi kolay bir şey sanmak büyük cehalettir." Hz. Mevlana

*Kaside-i Bür'e nâzımı İmam Busayri diyor ki, "Nefs, süt emen çocuk gibidir. Onu bırakacak olursan, büyür, delikanlı olur da, yine meme emmek ister. Zamanında sütten kesersen, o da ondan kesilir."

*Dünya, sureti su gibi latiftir. Fakat dikkat edilecek olursa, ateş gibi de yakıcıdır. Şu fani cihanın yakıcı olduğunu anlamak için uzun boylu düşünmeye lüzum yoktur. Onun üstünde mevcut nimetlerden birinin elimizden çıkması yüreğimizi yakar. Mesela sevdiklerimizden birinin ölümü yahut para cüzdanımızın aşırılması hiç değilse, yeni elbisemizin lekelenmesi yahut yırtılması gibi haller, derecesine göre kalbimizi kasar kavurur.

Keza, meslekte terakki edememek, nefsin istediği gibi geçinememek, talep edilen şeylerden mahrum kalmak gibi haller de hepimizi üzüntüye sevk eder. Hâlâ dünyada bu üzüntülerden kurtulduğumuz an pek nadirdir.

O halde dünyanın su gibi latif görünen yakıcı bir âlem olduğu tebeyyün eder. Tahir'ül Mevlevi

 *Çün Hüdâ hâhed ki perdey kesdered

Meyles ender tâne-i pâk'an bened

"Allah, bir kimsenin ırz ve haysiyet perdesini yırtmak, yani onu rezil etmek dilerse, onu enbiya ve evliya hazeratının tan u teşniine meylettirir." Hz. Mevlana

*"Bunu altın hat ile yazsın yazan

Kendi düşer halk için kuyu kazan"

*Ahir-i her girye âhir hande ist

Merd-i âhir bin mübarek bende ist

"Nihayet her ağlamanın sonu gülmektir. Binaenaleyh akıbeti gören mübarek bir kuldur." Hz. Mevlana

*Her kücâ âb-ı revan sebze şeved

 Her kücâ eşk-i revan rahmet şeved

"Nerede akarsu bulunursa, orada yeşillik olur. Nerede gözyaşı bulunursa orada merhamet olur. Hz. Mevlana

*Bâş çün dolab-ı nâlân çeşmter

 Ta zi sahn-i caned ber rûyed hader

"Bostan kuyusunda inleyen dolab gibi gözü yaşlı ol ki, ruhunun sahasında yeşillikler bitsin." Hz. Mevlana

*Eşk hâhi rahm kün eşkbâr

 Rahm hâhi ber zâifan rahm ar

"Gözyaşı istersen, ağlayanlara merhamet et. Merhamete nail olmayı arzu edersen, zayıflara acı." Hz. Mevlana

*Çünki gam bini tu istiğfar kun

 Gam bi emr-i Hâlık âmed kar kun

"Kendinde gam ve keder görünce istiğfar et. Çünkü gam, Halık Teâlâ'nın emriyle müessirdir." Hz. Mevlana

*Çün bihahed ayn-ı şâdi şeved

 Ayn-ı bend-i pây âzad-i şeved

"Allah murad ederse, gamın ta kendisi meserret, ayak bağı da mahz-ı halas ve hürriyet olur." Hz. Mevlana

*Gerdiş-i çerha resenrâ illetest

 Çerha gerdanrâ nediden zilletest

"Çıkrığın dönmesi ipe illettir. Çıkrığı çevireni görmemek ise zillettir." Hz. Mevlana

*"Bu âlemin kendisinde beka olmadığı gibi üzerindeki hadisatın da devamı ve bekası olamaz. Bir hadise olur, etrafa yayılır. Kemâlini buldu mu, zevale yüz tutar." Tahir'ül Mevlevi

*"Güler yüzlü olmanın müminin, çatık kaşlı ve kem suratlı olmanın münafıklık alameti bulunduğuna dair hadis-i şerif vardır." Tahir'ül Mevlevi

*Bes gürizend ez bela sû-yî bela

Bes cehendez mâr sû-yî ejderha

"Çok kimseler beladan belaya kaçarlar. Yılanın önünde ejderha tarafına atılırlar." Hz. Mevlana

*Hile kerd insan u hîleş dam bûd

Anki can pindâşd hun âşâm bud

"İnsan hilelidir, çare bulmaya çalışır. Hâlbuki hilesi kendisine tuzak olur. Ruhu ve hayatı sandığı kimse kendisine can düşmanı olur." Hz. Mevlana

*Der bibest ü düşman ender hane bud

Hile-i Firavn zin efsane bud

"İnsan kapısını kapar, lakin düşman içeride bulunur da, farkına varmaz. Nitekim Firavun kendi düşmanı olacak Musa(a.s)'ı sarayda beslemişti." Hz. Mevlana

*"Bulut, rüzgâr, ay, güneş ve felek senin bir lokma buğdayı elde etmen için çalışmaktadır. Sen bu ekmeği gaflet ve ataletle yememelisin, şükrünü ifa etmelisin." Sadi Şirazi

*Say-i şükr-i nimetes kudret büved

Cebr-i tu inkâr-ı an nimet büved

"Çalışmak, kudret nimetinin fiili şükranını ifa etmektir. Senin cebriliğin ise, o nimeti inkâr etmektir." Hz. Mevlana

*Vakit namazı geçirdik mi, ondan sonraki vakit namazı için üstümüze bir tembellik çöker. Adeta yerimizden zorla kalkarız. Niçin? Çünkü namaza kudretimiz varken onu kılmadık. O kudret nimetinin şükrünü bilfiil ifa etmedik. Binaenaleyh kuvvetimiz eksildi. Fakat kalkıp da namaz için abdest aldık mı, yeniden bir şevk ve gayret duyarız. Bu da, abdest almakla işlediğimiz amel-i salihin mükâfatıdır." Tahir'ül Mevlevi

*Cehd mikûn tâ tevani ey kiya

Der tarik-i Enbiya u evliya

"Ey büyük zat! Muktedir olabildiğin kadar enbiya ve evliya tarikinde ve onların meslek-i mesaisinde olmaya çalış." Hz. Mevlana

*Kafirem men ger ziyan kerdest kes

Der reh-i imân u taat yek nefes

"İman ve taat yolunda bir nefes çalışan kimse ziyan ederse, ben gâvur olayım" Hz. Mevlana

*İn cihanı zindanu mâ zindaniyan

Hufrekûn zindanu hadra vareha

"Bu dünya bir hapishanedir. Bizde içindeki mahpuslarız. Zindanını del ve kendini kurtar." Hz. Mevlana

*Çist dünya ez Hud'a gafil bûden

Ni kumas u nukre û ferzend u zen

Dünya nedir? Allah'tan gafil olmaktır. Kumaş, gümüş, evlad u iyâl değildir." Hz. Mevlana

*Mal râ ger behr-i Hak bâşi hâmul

Nima malu salihun handes Rasul

 "Malı Allah rızası için hâmil olursan, öyle mal hakkında Peygamber(a.sm) "Helal mal salih bir kimse için ne iyidir" buyurmuştur. Hz. Mevlana

*Âb derkestî helak-i kesti est

Âb ender zir kestî pûşt-i est

"Geminin su ile doluvermesi onun batmasına sebeb olur. Fakat suyun geminin altında bulunması ona mesned teşkil eder." Hz. Mevlana

*"Zengin ve hasis(cimri) üç kişi bir araya gelmiş. Birbirlerinin hasislik(cimrilik) derecesini anlamak istemişler. Biri "benim bir kimseye bir şey vermek ihtimalim yoktur. En adi bir şeyi birine vermek hatayla kalbime gelse üzülürüm" demiş.

İkincisi; "Ben birinin başka birine bir şey verdiğini işitsem eza duyarım" demiş. Üçüncüsü; "bana biri bir şey verse "kıyamadan nasıl verdi?" diye teessür duyarım demiş ve müsabakayı kazanmış.

*"Müslümanın malını alıp götürdün. Lakin senin malını aldılar mı, "Müslümanlık nerede?" diye feryat edersin. Sadi Şirazi

*"Sen ki başkalarının mihnet ve meşakkatinden teessür duymuyorsun. O halde sana insan demek yakışmaz." Sadi Şirazi

*Merdümes çün merdümek dident hûrd

Der bûzirgiy merdümek kes reh nebûrd

"İnsanlar Peygamberi gözbebeği gibi küçük görmüşlerdi. Fakat göz bebeğinin büyüklüğünü idrak etmeye kimse yol bulamadı." Hz. Mevlana

* "Ehl-i his kimlerdir? "Monşer, öyle şey mi olur? Müsbet ilimlere bakalım" diyenlerle birlikte dini hükümlere kendi anlayışlarına göre mana vermeye ve yanlış anlayışlarıyla beraber ictihad etmeye kalkışanlardır. Mesela; "mademki Allah oruca mukabil fidye vermeye müsaade etmiştir. Ben istersem oruç tutarım, dilersem yer ve fidye veririm müctehidliğini yapanlardır. İşte bu ve emsali içtihadlar(!) müctehidleri için ağız bağı olur. Kendilerini ruhen gıdadan ve manevi zevklerden mahrum bırakır." Tahir'ül Mevlevi

*"Eylesen tûtiye tâlim-i edâ-yı kelimat

Sözü insan olur amma özü insan olmaz."

*"Lut aleyhisselam'ın haremi kötülere taraftar olduğu ve onların helakine acıdığı için hânedân-ı nübüvvete mensubiyet şerefi zâyi oldu. Eshâb-ı Kehf'in köpeği ise birkaç gün iyilerin izini takip ettiği için adam sırasına geçti." Sadi Şirazi

*Halk-ı pinhân zişt-i şân u hâbuşan

Mizened berdîl beherdem kûbişan

"Allah'ın bizim nazarımızda gizli birtakım mahlukatı mevcuttur ki, kötüleri de vardır iyileri de..Onların darbeleri her an insan kalbine tesir eder." Hz. Mevlana

*Hâr har-ı hilehâ u vesvese

Ez hezâran kes büved nî yek kese

"Kalbe ârız olan vesvese ve hile dikenleri bir kimseden değil, binlerce kişiden olur." Hz. Mevlana

*Ver bigûyi bâ yeki dû elveda

Külli sırrin câvezel isneyni şâ

"Eğer bir iki kişiye söyleyecek olursan, sırra veda etmek lazımdır. Çünkü bir sır ikiyi tecavüz etti mi, şüyu bulur." Hz. Mevlana

*"Bir dere kenarına otur da, ömrünün geçişini seyret" Sadi Şirazi

*"Yunan felsefesi nefsin ve heva u hevesin ilkâatından ibarettir. Ehl-i imanın hikmeti ise, Peygamberin buyruklarıdır." Mevlana Câmi

Kerde-i te'vil harf-i bikr râ

Hişr'a te'vil kün nî zikr râ

"Bikr-i mazmun olan Kur'an'ı tevil ediyorsun. Kur'an'ı değil, kendini tevil et." Hz. Mevlana

* Berheva te'vil-i Kur'an mikûni

Pest ü kej şûd ez tüma'ni seni

"Hevaya tabi olarak Kur'an'ı tevil ediyorsun. Senin tevilin ile o âli mânâ alçalıyor ve çarpılıyor." Hz. Mevlana

*Ez diremhâ nâm-ı şâhân berkenend

Nâm-ı Ahmed tâ ebed ber mi zenend

"Paralardan padişahların adını kaldırırlar. Fakat Ahmed nâm-ı şerifini ebede kadar zikrederler." Hz. Mevlana

*Renc u ğamra Hak pey-î an âferid

Tâ bedinzıd hoşdîlî âyed pedîd

"Cenab-ı Hak hastalığı ve gam u kederi, gönül hoşnutluğu meydana çıksın ve anlaşılsın diye yaratmıştır." Hz. Mevlana

*Pes nihâniha bezıd peyda şeved

 Çünki Hak râ nîst zıt pinhân büved

"Gizli olan şeyler zıddıyla münkeşif olur. Cenab-ı Hakkın zıddı olmadığından dolayı zatı gizli olur." Hz. Mevlana

*Ehl-i tasavvuf der ki; esma-i ilahiyenin tesirinde tatil yoktur. Onun için, mesela (Muhyi) ismi anbean hayat ifna eder. (Mumit) ismi de dembedem memat iras eyler.

(Mucdi) icad ve ihtiradan geri durmadığı gibi (Mâhi) ismi de mahv u idamdan geri kalmaz. Bu itibarla, âlem bölünmeyen bir an içinde ademden vücuda gelir, bilakis

vücuddan ademe gider. Tahir'ül Mevlevi

*"Saat-i vahidedir ömr-i cihan

Saati taate sarf eyle heman"