Ahlaki problemler bugün modern dünyada daha değişik açılardan gündeme gelmektedir. Günümüz dünyasında ortaya çıkan iki yeni gelişme, insanlığı daha derin düşünmeye sevk etmektedir. Bunlardan biri ilim ve teknolojideki gelişmeler, diğeri küreselleşmenin yol açtığı problemlerdir.

İlim ve teknikte gelinen nokta, insanın kâinat içindeki konumunda şu değişmelere yol açmıştır:

-Ortaya çıkan alet ve makinelerle, insanın kendi zekâsına karşı durumu altüst olmuştur.

-Modern biyolojinin insan hayatına köklü müdahaleleri, insanın kendi şahsına karşı durumunu altüst etmiştir.

-Horişima'dan beri toplu imha silahlarının, insanlık için taşıdığı risk sebebiyle, insanın ölüm karşısındaki durumu da altüst olmuştur.

Bütün bunlar ahlaki açıdan üzerinde düşünülecek problemlerdir. Fakat ne yazık ki bilim bu ahlaki çöküntüye cevap verememekte, trajik bir altüst oluş yaşayan insana emin bir liman sağlayamamaktadır. Ama geçmişte olduğu gibi, günümüzde de bu sorunları yol açtığı ahlaki sorulara din tatminkâr cevaplar vermektedir. Sorunlar derinleştikçe, dünya çapında bir dine dönüş eğilimi de gözlenmektedir.

1993 yılında Avrupa Konseyi Parlamenterler toplantısında alınan kararlar bu eğilimi çarpıcı bir şekilde yansıtmaktadır. Karar altına alınan 3. maddede din, "insanın kendisiyle, tanrısıyla, dış dünyasıyla ve içinde yaşadığı toplumla ilişkisinin artması" olarak tanımlanmıştır. Alınan kararlardan birinde, dini özgürlükler kuvvetlendirildiği takdirde, hoşgörünün yayılacağına hükmedilmektedir. Bir başka maddede, din ve ahlak bilgisi derslerinin genel okul dersleri içinde yer alması ve okul kitaplarında (tarih kitapları dâhil) farklı boyutlardan dinin tasvir edilmesi istenmektedir. Bir diğer maddede, kendi dini ve ahlaki değerleri hakkında temel bilgilere sahip olmanın gerçek tolerans için şart olduğu, bu durumun bireyi umursamazlıktan ve önyargıdan koruyacağı vurgulanmıştır.

Bu son fıkra ile ifade edilen düşünce toplumsal barışı formüle eden bir değerdedir. Dini taassubu ve din menşeli düşmanlıkları önlemek için getirilen çözüm, insanın dinini öğrenebileceği şartların kendisine verilmesinden ibarettir. Unutmayalım, tolerans ancak insanların dinlerini serbestçe öğrenebildikleri ortamlarda mümkündür. Buna göre, güya insanları dini taassuptan kurtarmak için dinlerini öğrenmelerini yasaklamak veya sınırlamak tam tersi bir sonuç doğurmakta, taassup kuvvetlenmektedir. Türkiye'de devlet eliyle din eğitimine sınırlama getirilmesini savunanların bu argümanı dikkatle değerlendirmeleri gerekir.

Bediüzzaman dini ilimlerle fen ilimlerinin mutlaka birlikte okutulması gerektiğini vurgulayarak bu gerçeği yıllar önce dile getirmiştir. Burada din ve fen ilimlerinin birleştirilmesinden ne kastedildiği de önem taşıyor. Onun bu ifadesinden, din ve fen ilimlerini bir müfredat programı içinde, ayrı ayrı dersler şeklinde öğrencilere vermek gerektiğini anlamak mümkündür.

İnsanda akıl ve kalp gerçeği bulunduğuna göre, eğitimde bunlardan birini yok farz etmek mümkün değildir. Aksi takdirde tek yönlü eğitimle, hayatın gerçeklerine yabancı insanlar ve halktan kopuk, halkla bütünleşmeyen aydınlar yetiştirmiş oluruz. Her türlü bağnazlık, hoşgörüsüzlük, taassup, sahtecilik ve inkârcılık bu tek taraflı eğitimin sonucunda ortaya çıkar. Oysa bütün dinler temelde hoşgörüyü, yardımlaşmayı ve dayanışmayı emreder. Ancak, din baskı altına alınırsa, toplumda oluşan sosyal sıkıntılar kendilerini dini motiflerle ifade etmeye, toplumsal muhalefete dini bir muhteva kazandırmaya başlarlar. Dini ilimler öğretilmemek suretiyle din savunma durumuna düşürülmüşse taassup zırhı harekete geçer. Denilebilir ki, dini taassupları arttıran tek şey, dinin öğretilmesinin yasaklanması ve dini hürriyetlerin sınırlandırılmasıdır.

Esasen Bediüzzaman'a göre taassubun kaynağı din veya din âlimleri değildir. Ona göre en büyük taassup yüzeysel şüphelerinde muannidane ısrar eden Avrupa mukallitlerinde ve dinsizlerinde bulunur. 

Günümüzde eğitim programlarında dine ve dini ilimlere yer vermek istemeyenlerin, din hakkında yanlış bilgiye sahip oldukları görülmüştür. Avrupa mukallitleri dini bir bilgi türü bile kabul etmemektedirler. Hâlbuki dini bilgiyi diğer bilgilerden ayıran temel özellik, onun müteal (aşkın) varlıkla olan ilişkisidir. Çünkü dinin esasını, Allah'ın bilgisi oluşturur. Allah mutlak varlık olduğu için onun bilgisi de mutlaktır ve değişmez. İnsan bilgisi ise zamanla değişebilir.

Ancak dini bilgilerin içinde insana ait bilgiler de olabilir. Bunlar da Allah bilgisinin yorumu ve izahlarıdır. Hatta dinin aslını teşkil eden değişmezliğe rağmen aynı din içerisinde farklı görüşlerin ortaya çıkması din içindeki insana ait bilgilerden kaynaklanmaktadır. Bediüzzaman buna işaret ederek şöyle der: " Bazen bir tek kitapta birçok ilim bir araya gelebilir. Bir ilimde telif edilen bir kitapta, o ilmin meselelerinin o kitabın muhteviyatına nispeti ancak zekâtı nispetindedir. Bu sırdan gaflet edildiği için bir şeriat veya bir tefsir kitabında. Başka ilimlere ait bir meseleyi gören bir zahirperest adam, "işte şeriat ve tefsir böyledir" der. Eğer dost ise "Bunu kabul etmeyen Müslüman değildir" diyecek. Şayet düşman ise o bahane ile "şeriat veya tefsir (hâşâ) yanlış" diye hükmeder."

Oysa Kur'an başkadır, Kur'an hakkında telif edilen kitaplar başkadır. Kitaplar daha geniştir. Çünkü cevherci dükkânında cevherden başka kıymetsiz şeyler de bulunabilir.

Dipnotlar

1-Türk Eğitim Sistemi Alternatif Perspektif, s. 118-119.

2-Risale-i Nur Külliyatı, Münazarat, II, 1957.

3-Asar-ı Bediiyye, (Osmanlıca), İttihad Yayıncılık, İst., 1999, s. 260.