Ders: Mesnevi-yi Nuriye, Katre, Hatime, Suizan bahsi

İzah: Prof. Dr. Şener Dilek

*Bir Müslüman'da olması gereken çok büyük sıfatlardan birisi de hüsn-ü zandır. Hüsn-ü zannın da tabakaları var. Hüsn-ü zannın en güzeli Allah'a karşı olanıdır. Ateist insanlar, dinsiz insanlar, İslamiyet ve maneviyattan ırak insanların itikat dünyasına bakın; hep suizan.. "Niye beni yarattı" neden böyle" neden şöyle" vs..

Suizan şeytanın vasıflarından birisidir. Ayet-i Kerimede'de geçiyor, Şeytan Cenab-ı Hakka diyor ki;

فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي

" beni azdırmana karşılık"(Araf: 7: 16) Yani ben azmadım, sen beni azdırdın demek istiyor. Kaderi tenkit, Rahmete itiraz, rububiyetin sırlarına, hikmetlerine karşı bağnazlık, adalet-i ilahiyeye, Hallakiyet-i Rabbaniyeye karşı istihfaf(hafife almak) hep insan fıtratındaki suizannın değişik türevleridir.

*İmanla hüsn-ü zan bitişiktir. Bir Müslüman'da iman ne kadar rusuhiyete çıkarsa, Allah'a karşı hüsn-ü zan da o kadar artar ve ziyadeleşir. Bir insan hem "Allah" desin hem de hâşâ Cenab-ı Hakkı sorgulasın, bu nasıl imandır? Bu nasıl inançtır? Bu nasıl teslimiyettir? Bu nasıl kulluktur?

*İman inkişaf edince, insanın dünyasında Subhanallah(Allah noksan sıfatlardan münezzehtir) manası da inkişaf ediyor. Allah zulümden münezzehtir. Cenab-ı Hak noksanlardan beridir. Allahu Teâlâ unutmaktan, kullarına işkence çektirmekten, adaletsizlikten ve bütün böyle noksan sıfatlardan müberra ve münezzehtir. 

*Hüsn-ü zanda zarar yoktur ama suizanda zarar vardır.

Not: Mehmed Kırkıncı Hocaefendi'nin şu veciz ifadelerini bu münasebetle paylaşmak istedim(Salih Okur);

"Hüsn-ü zan; bir kimse hakkında iyi niyetli olma halidir. Hüsn-ü zan, kalb-i selim ashabında bulunan bir hasse-i celildir. Zira hüsn-ü zan sahibi bir mümin, insanlar ve hadiseler hakkında daima güzel düşünür ve hoş olmayan hareketleri bile hayra yorar. Hüsn-ü zannın zıddı ise su-i zandır ki; daha çok evhama mağlup olan fertlerde bulunur ve böyle kimseler ömür boyu kalp huzuruyla yaşayamazlar.

Hüsn-ü zan muhabbetin en büyük vesilesi, insanın iç güzelliğinin alameti, saf ve berrak kalplerin eseridir. Hüsn-ü zan yüksek bir ahlâk-ı hasenedir. Bu haslete sahip olanlar başkalarının ayıplarını araştırmazlar. Hiç kimseyi bir ayıbından dolayı hakir görmezler. Şayet herhangi bir kimsede bir kusur ve hata görseler bile, onu ifşa etmez bilakis setrederler, mümkün oldukça ıslahına çalışırlar. Hüsn-ü zan sahipleri, taş yürekli düşmanları bile insafa getirir ve onların sevgisini celbederler." (Mehmed Kırkıncı, Rahmanın Misafiri İnsan, Zafer Yayınları, İst.) 

Not 2: Üstad hazretleri de; "Sû'-i zanla yeistir saadet muharribi, hem de hayatın katili"(Sözler, s:711) buyurur. Şener Bey bir sohbetinde bu kısmı açıklarken; "Su-i zan içtimaî hayatın katilidir. Su-i zannın daha ilerisi tenkittir. Gurur + tenkit = hayatı felç ediyor" demektedir. Üstad yine Lemaat'ta sıkıntının madeninin ümitsizlikle, suizan olduğunu dile getirir. (Sözler, s: 726) Üstad ayrıca Uhuvvet Risalesinde; "Hem, meselâ; sû'-i zan ve sû'-i tevilde, bu dünyada muaccel bir ceza var. "Men dakka dukka" kaidesiyle, sû'-i zan eden, sû'-i zanna maruz olur. Mü'min kardeşinin harekâtını sû'-i tevil edenlerin harekâtı, yakın bir zamanda sû'-i tevile uğrar, cezasını çeker."demektedir.

Üstad, Sünuhat adlı risalesinde suizannın İslam âleminde açtığı rahneleri dile getirirken; "İslâm'da lâzım olan tesanüd-ü ervah, tevhid-i kulûb, tahabbüb ve teavüne büyük rahneler açmıştır. Hâlbuki hüsn-ü zanla, muhabbet ve vahdetle memuruz.(Sünuhat-Tuluat-İşarat s: 34 ) der. Hutbe-i Şamiye'de suizan etmenin karamsar ruhların malı olduğuna şöyle parmak basar; "Hem insafsız, bedbîn bir adama benzer ki, sû'-i zan mümkün oldukça hüsn-ü zan etmez. Bir seyyie ile on haseneyi örter. Bu ise, seciye-i İslâmiye olan insaf ve hüsn-ü zan bunu reddeder.(Hutbe-i Şamiye s: 54 )

Not:3: Ebu'l-Hasan el-Maverdi hazretleri kötü ahlakı oluşturan ana dört unsuru söyle sıralar; "Hırs, oburluk, su-i zan, hakkı ödememek."(İmam Maverdi, Edeb-üd Din Ve-d Dünya adlı eserinden) Merhum Muhammed İlyas Kandehlevi, "Avamdan bir Müslüman'a bile sebepsiz suizan insanı helake sürükler. Âlimlere itiraz ise ondan daha şiddetlidir" buyurur. Mehmed Kırkıncı Hocaefendi ise meselenin farklı bir noktasına şöyle temas eder; "Suizan bir hastalıktır. Ama bilinmez ki bir hastalıktır."(M. Kırkıncı, Gönül Damlaları, Zafer Yayınları, İst. 2007)

*Uhuvvet-i İslamiye bir namus-u manevidir. Allah o noktadan, gıybeti yasaklamıştır.

*Kamer(Ay)in iki yüzü var. Bir yüzü bize, bir yüzü de güneşe bakıyor. Bize bakan yüzüyle kamer bazen bulutlarla kapanıyor, görünmüyor, bazen açılıyor. Bazen hilal, bazen dolunay oluyor. Ama diğer yüzüyle o devamlı güneşe müteveccih. Mümin insan da kamer gibidir. Bizimle arasında bazen sorunlar, perdeler olabilir. Ama ya o insanın melekût cephesi, Allah'a dönük yüzü, şeffaf ise. Ya Allah'ın makbul kulları arasında ise. Onun için müslümanın Müslüman'a karşı durumu, hüsnüzanla bakmaktır.

Not: Ondan dolayıdır ki Hz. Ömer(r.a); "Bir Müslüman'dan çıkan bir kelimeye iyi bir yorum bulabildiğin takdirde, onu kötüye yorumlama" buyurur.(Salih Okur)

*Bir kısım yüksek ehl-i hakikatın bir kısım terazileri vardır ki, avamın terazileri onu tartamaz. Tartamadığı için de o hali ya meczubiyet, ya divanelik veya mecnunluk gibi telakki ederler.