"De, o: Allah tek bir (ehad) dir

Allah, o eksiksiz sameddir

Doğurmadı ve doğurulmadı

Ona bir küfüv de olmadı"(İhlas Suresi)

"Kısa olan bu sure-i mübarekenin(İhlas Suresi) küçük bir kelimesi vardır; Samed kelimesi. Fakat hakikatte Kur'an'ın fesahat ve belagatini tecelli ettiren bu kelime ile sıfat-ı İlahiyenin sonsuz sahifesi açılıyor.

Samed'in lügat manası; 'yüksek, büyük taş yahut sarp kaya' demektir. Böyle bir yerde her nasılsa su akıntısı olur, sel gelir, her tarafı silip süpürür. Fakat bu kayayı, bu büyük taşı yerinden kımıldatamaz. İşte zamanın gelişiyle bütün halk, bütün varlılar hep böyle gelip, geçer ve giderler, fakat 'O' olduğu gibi yerinde kalır.

Sonra bu lügat manasından başka bir lügat manası daha çıkar ki, o da "serdar" demektir. Yani büyüklük, şerafet, asalet ve izzetin son haddi, kemalin son derecesi. İşte bu serdar bulunmadıkça hiçbir iş hal ve fasledilemez, hiçbir iş neticeye varamaz. Bu serdar öyle bir serdardır ki, bütün serdarların başı ve en yükseğidir.

Yine Samed, 'sığınak yer ve himaye eden' manasına gelmiştir. Yani musibet zamanında, sıkıntı anında onun eteğinden tutup, ona sığınılır. Musibet herkesi ve her şeyi silip götürür. Fakat Samed onları himaye eder.

Samed'e 'sağlam' da denilmiştir. Yani hiçbir şey onu yerinden kaldıramaz.

Samed 'yalnız' manasına da gelmiştir. Yani çoluk çocuğu olmayan tek ve vahid.

'Hak ve müstağni' manasına da gelmiştir.

'Kahraman' manasına da kullanılmıştır. Öyle bir kahraman ki, harp gününde susuzluk hissetmez. Samed 'sırtına yük konmamış deveye' de denmiştir.

Hz. İbn-i Abbas'ın dediğine göre Samed o serdardır ki, kendi azamet ve serdarlığında kemâl derecesine ulaşmıştır. O büyüktür ki, büyüklükte onun hiçbir nakisası yoktur. O mütehammil zattır ki, tahammül hususunda son dereceyi bulmuştur. O korkmaz zattır ki, ceberutta bile haddi hududu yoktur. O ilim sahibidir ki, ilmi son hadde ulaşmıştır. O hakimdir ki, hikmeti ve bilgisi her tarafı sarmıştır. Yani büyüklük, yükseklik ve bilgili olmak hususunda her sınıfın kâmilinin kâmilidir. (1)

Bu manalara ilaveten sahabe ve tabiinin bu kelime hakkında tefsirleri birer birer aşağıda kaydediyoruz;

İbn-i Abbas; Halkın musibet zamanında başvurup sığındığı şeydir.

Hasan Basri; Hayyu Kayyumdur ki, zeval bulmaz, her zaman bakidir.

Rebi bin Enes; Ne çocuğu vardır, ne de babası, anası..

Abdullah bin Mesud; Ne midesi vardır, ne de cismani azası.

Büreyde; Boşluk olmayan şeydir.

İkrime ve Şâbi; Yemek yemeyen bir şeydir.

İkrime; Ondan hiçbir şey saklanmaz.

Katade; Baki ve gayr-i fanidir.

Fakat hakikat şudur ki bütün bu manalar hep bir kelimede toplanmış, hep bir lafız içinde gizlidir. Bu lafız, hakikatte bu kadar muhtelif tabirleri ihtiva etmektedir. Nitekim yukarıda bahsedilen satırlardan da anlaşıldığı gibi, bu kelimenin asıl manası sarp kaya, sığınaktır.(2) Muharebe ve musibetlerde bu kaya, sığınmak için işe yarar.

İsraili ilahiyatta da bu kelimenin ehemmiyeti vardır. Ben-i İsrail sahifelerinde 'sığınak' kelimesi yerinde 'kaya' kullanılmıştır. Kaya kelimesi Tevrat'ta da(Bab; 33, Fıkra; 30-31, Sifr-i Tevrat'ül Müsenna) vardır; "Eğer onların kayası, onları satmamış olsaydı ve Rab onları hapsetmemiş olsaydı. Zira onların kayası bizim kayamız gibi değildir."

Bu 'kaya' burada hakikatte Allah'ın yardım ve mededinden kinayedir. Sifr-i Mülûk-ul Evvel'de, İkinci Bab'da bu kinaye sarahatla bildiriliyor;

"Rab gibi Kuddus yoktur. Zira Senden gayri yoktur. Allahımıza manend kaya yoktur." (Tevrat, Sifr-i Mülûk-ul Evvel Bab; 2, Fıkra; 2)

Sure-i Şerife'de Allah'ın sıfatları iki kelime(Ehad ve Samed) ile ifade edilmiştir. Cenba-ı Hakkın sıfat-ı subutiye ve selbiyesini bu iki kelime ihtiva etmektedir. Onun Ehad olmasının neticesi şudur ki, Onun gibi başka birisi yoktur. Onun kimseye ihtiyacı, kimseye karşı garazı olmayıp, yalnız ve tek başına ve eşsiz, müstağni, korkusuz, biniyaz ve her şeyden ayrıdır.

Fakat Onun ehadiyetinin kemali ile beraber, O herkesle, her şeyle bir aradadır. Herkesin elinden tutar, herkese sığınak olur. Herkesi himaye eder, herkes ona muhtaç, her şeyin aslı ve merkezi, her şeyim mercii, her şeyin me'vası, her şeyin ve cümlenin himaye için başvurduğu varlıktır. Yani cümlenin sığınağı, penâhıdır ki, musibetlerde teselli eder, belalarda gönülleri ferahlandırır, ızdırapları giderir."

Dipnotlar

1-İmam Beyhaki, Kitabu'l Esma ve Sıfat, s: 43

2-Bu manalar için; İmam Beyhaki, Kitabu'l Esma ve Sıfat, s: 43 ve Ragıb İsfehani'nin Müfredatü'l Kur'an'ına, İbn-i Cerir-i Taberi'nin ve İbn-i Kesir'in tefsirlerine, İbn-i Teymiyye'nin Sure-i Tefsir-i İhlâs'ına bakınız.

Kaynak

Mevlana Seyyid Süleyman Nedvi, Siretü'n Nebi, Urduca'dan Türkçeye tercüme; Asr-ı Saadet, mütercim; Ali Genceli, sh: 570-572, Sebilürreşad neşriyatı, İst. 1967