Kur'an'da kesin peygamber olarak bilinen yirmi beş isim yanında, Peygamber olup olmadıkları tartışmalı olan üç isimle birlikte yirmi sekiz büyük tarihî şahsiyet ve önderin adları söz konusudur. Ancak söz konusu peygamberlerin ümmetleri olan kavimlerden yalnız birkaç tanesinin isimleri Kur'an'da geçmektedir. Diğerleri, isimleri verilmeden gönderilen peygamberlerin esas muhatapları, olumlu veya olumsuz yanlarıyla yer aldıkları sahnede gösterdikleri tepkinin aktörleri olarak mevzu edilmiştir.

Hz. Âdem (as.) ile başlayan tevhîd mücadelesinin şekli, boyutu ve sonuçları, Kur'an-ı Kerim'de kıssalar yoluyla insanlara bildirilmektedir. Esasen kıssaların nakledilmesinin sebeblerinden birisi de, onlardan ibret alınmasıdır. Meydana gelen olayların sebeblerini iyi tespit etmek ve aynı hataları tekrarlamamak esastır. Nitekim Kur'an-ı Kerim'de

لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُوْلِي الأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثاً يُفْتَرَى وَلَـكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

"Andolsun peygamberlerin ve ümmetlerinin kıssalarında akıl sahipleri için bir ibret vardır. Bu Kur'ân uydurulmuş bir söz değildir. Bilakis o kendinden önceki kitapları doğrulayan, her şeyi açıklayan, iman eden bir kavim için bir hidayet ve rahmet kaynağı olan bir kitaptır"( Yusuf, 12/111.) buyurulmaktadır. 

Kur'an-ı Kerim'de geçmiş peygamberlere ve milletlere dair kıssalar yer almaktadır. Kur'an'daki bu kıssalardan maksat tarihî vakıaları kronolojik olarak anlatmak değildir.(1) Aksine bunların zikredilmesindeki asıl maksat, insanlara ibret dersini vermektir. Kur'an'da kıssaların tekrar edilmesi de, bu gayeyi gerçekleştirmek içindir.(2) Diğer bir ifadeyle Kur'an'daki kıssaların tekrarlanması insanlar için, hiç de hoş olmayan bir kısım tarihî olayların tekrarlanmasını önlemek içindir.

Kur'an'da zikredilen kıssaların; Hz. Peygamber (asm.)'in nübüvvetini isbat etmek, bütün peygamberlerin İslâm'ı tebliğ ettiklerini göstermek, ibrete vesile olmak gibi değişik gayeleri de vardır.(3)

Kur'an-ı Kerim'de kıssaların tekrarlanmasının ise, Hz. Peygamber(asm)'i teselli etmek, inkârcıları uyarmak, müminlerin morallerini yükseltip onları manen güçlendirmek gibi değişik sebepleri vardır.(4)

Kur'an'da kıssalar hisse alınsın diye zikredilir. Bunun içindir ki, kıssalar anlatılırken veya tekrarlanırken, hayat düğümü hükmünde ve Kur'an'ın temel maksatlarından birisine uygun düşecek ve onu ders verecek şekilde bir irtibat noktası sağlanır. Hatta bazen bir ayette yer alan iki husus arasında bu irtibat noktası dış görünüşü itibariyle görünmese de zihinde ve üslupta yine de arkadaşlıkları söz konusudur.(5)

Büyük çoğunlukla Kur'an ayetlerinin her biri, ilim ve hakikatler için birer hazine anahtarı hükmündedir.(6)Kur'an'da söz konusu edilen öyle cüz'î hadiseler var ki, her birisinin arkasında bir küllî düstur saklanmış ve adeta umumi bir kanunun ucu olarak gösterilmiştir.(7)

Diğer bir ifadeyle Kur'an, bazen bir denizi bir bardakta gösterir gibi pek geniş ve çok uzun ve külli düsturları ve umumî kanunları basit bir cüz'î misalle, hususî bir hadiseyle ortaya koyuyor. Bununla anlayış düzeyleri çok basit olan kesimlere karşı sonsuz merhametini gösteriyor.(8)

Bu açıklamalardan da anlaşılıyor ki, Kur'an'ın üslubunda, ifade tarzında çok geniş kapsamlı manalar, delâletler, işaretler, göstergeler vardır. Böyle eşsiz bir üslupta elbette pek çok ilim hazineleri saklıdır.

Dipnotlar

1-bk. Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, 171.

2- bk. Turgut, 176. 

3-bk. Yıldırım Suat, Kur'an-ı Kerim'de Kıssalar (AÜ. İslami İlimler Fakültesi Dergisi),Ankara, 1979, 40-43.

4- bk. İbn Cüzeyy, 6.

5- bk. Muhâkemat, 69.

6-bk. Sözler, 275.

7-bk. Sözler, 255.

8- bk. a.g.e. 420.