1. Karşılaştığında selam vermek

2. Davetine icabet etmek,

3. Aksırıp da (elhamdu lillah deyince) yerhamukellah demek,

4. Öldüğünde cenazesinde bulunmak

5. ("Vallahi şöyle yapacaksın" diye yemin ettiği zaman, günahkâr olmaması için) yeminini (gereğini) yerine getirmek,

6. Nasihat istediği zaman kendisine nasihat etmek,

7. Gıyabında (malını, ırzını) korumak,

8. Kendin için istediğini ona da istemek,

9. Kendin için istemediğini de ona da istememek. Bütün bunlara hadislerde nakl (rivayet) edilmiştir.

10. Gerek sözlerinle gerekse davranışlarınla hiçbir müslümana eziyet etmemek,

11. Müslümanlara karşı mütevazı olup kendini onlardan büyük görmemek,

12.İnsanların birbirlerinin aleyhinde konuştuklarını duymazlıktan gelip, duyduklarını başkalarına iletmemek,

13.Meşhur bir hadiste belirtildiği üzere tanıdığın kimse ile üç günden fazla küs durmamak.

Ebu Hureyre (ra.)'den rivayette Peygamber (SAV): "Hiçbir mü'min (diğer) bir mü'mini üç günden fazla terk etmesi (küs durması) helal değildir. Üç gün geçtikten sonra (kendisi ile ) karşılaşırsa ona selam vermeli, selamını alırsa her ikisi sevapta ortak olur, (ikisi de sevap alır.) selamını almazsa selam veren, küs olmaktan (günahından) kurtulmuş olur." buyurmaktadır. (Ebu Davud, hasen bir senedle)

Şurası bilinmeli ki, (hadis-i şerifte belirtilen) ve üç gün küs olma hali dünya ile ilgili hususlardadır. Din konusunda ise, ehl-i bid'at, ehl-i ehva ve ilahî emir ve yasaklara aykırı hareket eden günahkârlar ile küslük, tevbe edip hakkı dönünceye kadar devam etmelidir.

14. Gücünün yettiği kadar (ayırım yapmadan) iyilik (yardım) yapabileceği (tüm) Müslümanlara iyilikte bulunmak,

15. Hiçbir kimsenin evine izin almadan girmemek ki izin istemek de üç kezdir (üçüncü de) izin verilmezse dönüp gider.

16. Bütün insanlarla iyi geçinip, onlardan her birine durumuna göre muamele etmek. Zira cahili ilimle, gafili (bir şeyden haberi olmayanı) fıkıh ile cahil ve kalın kafalı (kimse)yi güzel ve etkili söz (beyan) ile karşılamak, hem karşı tarafı incitir hem de böyle yapan incinir.

17. Büyüklere saygı gösterip, çocuklara şefkat göstermek,

18. İnsanlara karşı güler yüzlü ve yumuşak olmak,

19. Verdiği sözü yerine getirmek,

20. İnsanlara karşı insaflı olmak onlara, ancak kendisine yapılmasını istediği şeyi yapmak,

21. İtibarlı insanlara daha fazla saygı göstermek,

22. Küs (dalgın) olanların arasını bulmak (barıştırmak),

23. Müslümanların ayıplarını örtmek,

Şurası bilinmeli ki, Yüce Allah'ın dünyada günahkârlar (ın günahlarını) nasıl örttüğünü düşünen, O'nun lütfunu örnek alır (O'na uyar), [Mesela] Yüce Allah, zina konusunda (isbat edilmesi için) adalet sahibi dört kişinin tarafların bilfiil o çirkin işi yaparken gözleri ile gördüklerine şahitlik etmeleri şart koşmuştur ki, bu vasıftaki dört kişinin aynı anda birlikte "mili sürmedanlıkta girmeler" pekte dek gelecek değildir. Dünyada keremini eseri böyle olan bir Zat'tan ahirette de aynı şey umulur.

24. İnsanların, kendisi hakkında su-i zanda bulunmaktan, gıybetini yapmaktan sakınmaları için töhmet altında bırakacak yerlerde (bulunmakta)n sakınmak.

25. Makam (mevki) sahiplerine işleri düşen müslümanlara aracı (ricacı) olup işlerinin olması için gayret göstermek.

26. (Karşılaştığı) her müslümana konuşmadan önce selam vermek [ve musafahada bulunmak ki selam ile birlikte] musafaha yapmak sünnet (lerden)dir. Nitekim Enes (ra)'ın rivayetine göre Peygamber (SAV): "İki müslüman kaşlaşıp musafaha yapınca Yüce Allah'a onların dualarını kabul edip, birbirlerine ayrılmadan onları affetmesi (bağışlaması) hak olur." buyurmaktadır. (1)

Başka bir hadiste: "Mü'min, mü'min ile musafaha yapınca üzerlerine yüz (100) rahmet iner, doksan dokuzu onlardan en güler yüzlü ve en güzel ahlaklı olanı içindir:" buyurmaktadır.(2)

[Karşılaşma esnasında musafaha ile birlikte] dinin hürmete layık gördüğü kimselerin elini öpmekte ve kucaklaşmakta bir sakınca yoktur.

Âlimlere saygı için üzengilerini tutmakta da sakınca yoktur. Nitekim İbn Abbas (r. anhüma) Zeyd b. Sabit (r.a.)'in üzengisinden tutmuştur.

Fazilet sahibi insanlara hürmeten ayağa kalkmak güzeldir. Ancak (önlerinde) eğilmek yasaklanmıştır.

27. Müslüman kardeşinin ırzını, canını ve malını başkalarının zulmünden koruyup, müdafaa etmek.

28. Kötü kimselerle imtihan olunduğunda iyi geçinerek, şerrinden korunmak. Çünkü Hz. Aişe (r. anha)'nin rivayetine göre: "Adamın biri Resûlullah (SAV)'ın yanına girmek için müsaade istedi. Bunun üzerine Peygamber (SAV): "Ona müsaade edin, girsin. O, aşiretinin ne kötü adamıdır." buyurarak müsaade eti. (Buhari, Müslim)

Muhammed b. El-Hanefiyye : "Yüce Allah bir çıkış kapısı gösterinceye kadar birlikte yaşamak zorunda kaldığı kimse ile iyi geçinmeyen kimse, hikmet sahibi (bilge) değildir" demektedir.

29. Zenginlerle beraber yaşamaktan sakınıp yoksullarla beraber bulunmak ve yetimlere iyilikte bulunmak.

30. Müslümanların hastalarını ziyaret etmek.

Dipnotlar

(1)Ebu Davud, Tirmizi, İbn Mace, Bera b. Azib'den bu anlamda bir hadis rivayet etmektedirler: Elbani, Hasen olduğunu söylemektedir.

(2)Bezzar, Müsned; Haraiti, Mekarim-ül Ahlak, Beyhaki, Şuab, Hafız Iraki hadisin isnadı (peygamberimize ulaşması) tartışılır demektedir.