İslâm âlimlerinin belirttiğine göre, Kur'an'ın asıl hedefi ve ders vermek istediği temel konuları, tevhit, nübüvvet, ahi­ret hayatının ispatı ve Allah'a karşı kulluğu ifade et­mek­ten ibaret olan ibadet / ubudiyet ve adaletin tesis edil­mesidir.(1)

Hadis-i şerifte "Arusu'l-Kur'an/Kur'an'ın Gülü" olarak adlandırılan Rahman Suresinin, Kur'an'ın temel hedefleri açısından bir nevi özeti hükmünde olduğu gösteriliyor. Hakîm-i Tirmizî'nin ifade ettiği gibi, Rahman Suresi bütün Kur'an'ı temsil eden bir sancak hükmündedir. Askerler sancağın arkasında ona tâbi olarak yürüdükleri gibi, Kur'an'ın diğer sureleri de bu surenin çizdiği yolda yürür­ler. Rahman Suresinin Kur'an'ı temsil etmesinin hikmeti, onun mülk ve kudret sahibi (Muktedir ve Melik) olan Rahman'ın celâl ve cemal sıfatlarını göstermesinden­dir.(2)

Müşriklere karşı açıktan okunan ilk sure olma özel­liği de(3) Rahman Suresinin bu öncülüğünü teyit eder ma­hi­yettedir.

Rahman Suresinin ihtiva ettiği temel konular şöyle:

a) Tevhit

Rahman Suresinin başında "Rahman" ismi zikredilmiş, arkasından Kur'an'ın indirilip öğretilmesi, Gök ile Yer'in yaratılması, Güneş ile Ay'ın bir hesapla yönetilmesi, bitki ve ağaçlara secdeyle boyun eğdirilmesi, kâinat çapında bir adalet ölçüsünün vazedilmesi, insanların ve cinlerin yara­tılmasından tutun, Cennet ve Cehennem memleketlerine kadar bütün varlıkların sadece O'na ait olduğu gerçeği vurgulanmak suretiyle, tevhit güneş gibi ispat edilmiştir.

b) Nübüvvet

İkinci ayette, Kur'an'ın taliminden bahisle Hz. Muhammed'in (a.s.m.) nübüvveti nazara sunulduğu gibi, 4. ayette insanlara da öğrenim yaptırıldığı, idrak kabili­yeti, düşünme istidadı ve şüphesiz, başta ilâhî vahiyleri okuyup anlama ferasetinin bahşedildiği vurgulanarak ge­nel anlamda nübüvvet müessesesine dikkat çekilmektedir.

c) Ahiret Hayatı

Yirmi altı ve 27. ayetlerde bütün canlıların öleceği vur­gu­lanarak Kıyamet'in kopacağına işaret edilmiş ve ölüm­süz varlığın sadece Allah olduğu gerçeğinin altı çizilmiştir. Surenin 31. ayetinden itibaren yaklaşık 48 ayet içerisinde, ahiret hayatı söz konusu edilmiştir.

d) Adaletin Tesisi

Peş peşe 7, 8, ve 9. ayetlerde dört defa "adalet" kav­ra­mının altı çizilmiş ve onun ne kadar önemli bir hak öl­çüsü olduğuna dikkat çekilmiştir. Bunlardan 7. ayette, Allah'ın kâinat çapındaki kanunlar bazında olan tekvinî adaletine işaret edilmiştir. Bir hadis-i şerifte, "Gökler ve Yer, belli bir adalet ölçüsü üzerine kurulmuştur."(4) ifade­siyle bu ger­çeğe işaret edilmiştir. 8. ayette, insanların da kâinat ça­pında uygulanmakta olan tekvinî adaletin bir di­ğer kar­deşi olan teşriî adalet ölçülerine göre ferdî ve içti­maî ha­yatlarını tanzim etmelerinin gereğine işaret edil­miştir. 9. ayette ise insanların dünyadaki adalete sıkı bir şekilde bağlanmaları istenmiş, aksi takdirde (Mahkeme-i Kübra'da), büyük ilâhî adalet karşısında bütün bütün hüsrana uğrayıp kaybetmelerinin mukadder olacağı hu­susu vurgulanmıştır.(5)

e) Allah'a Karşı Kulluk Görevi

Surede maddî-manevî, dünyevî-uhrevî, âdeta bin bir çeşit nimetler bir bir sayılmış ve her bir nimetten sonra da "Rabbinizin nimetlerinden hangi birini inkâr edebilirsiniz?" tehdit cümlesiyle uyarılar yapılmıştır. Böylece korku ve ümit denklemindeki insanların, nimetleriyle beslendiği Rahman olan Allah'a karşı kulluk etmeleri hedeflenmiştir. Yaratılışı itibarıyla iyiliğin kulu kölesi olmaya yatkın olan insanoğlunun, başta yaratılma nimeti olarak bu kadar ni­metler karşısında nankörlük etmesi, doğrusu çok garip ve çirkindir.

Şüphesiz, nankörlük yapanlar, teşekkür etmesini bilen­lerle beraber aynı sofraya davet edilmeyeceklerdir. "Ey suçlular!.. Artık bugün (salih kullarımdan) ayrılın."(6) ayetinde ifade edilen gerçeğin tahakkuk edeceği gün, el­bette gelecektir.

Dipnotlar

1-krş. İbn Cüzeyy el-Kelbî, Kitabu't-Teshil li ulûm't-Tenzil, 5-6.; Nursî, İşaratü'l-İ'caz, s. 11-12.

2-krş. el-Kurtubî, XVII/159.

3-bk. el-Kurtubî, XVII/151.

4-bk. el-Beydavî, 6/137; Elmalılı, Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, VII/4665.

5-bk. el-Beydavî, a.g.y.; Yazır, VII/4665-4666.

6-Yasin, 36/59.