Soru: Bediüzzaman Said Nursi (r.a) tefsir için iki çeşittir diyor. Biri malum tefsirdir, diğeri de ispat eden tarzdır diye. Ancak bazı kişiler bunu Bediüzzaman uydurmuş gibi cümleler kuruyorlar. Acaba tefsir usulunün iki kısım olduğunu daha önce büyük ulemalardan söyleyen, eserlerinde belirten var mı?

Cevabımız:

- Kur'an'ın lafzını filolojik tetkikler çerçevesinde açıklayan tefsirlere lafzı tefsir, bu tetkiklere girmeksizin Kur'an'ın hidayet mesajını doğrudan doğruya aktaran tefsirlere de manevî tefsir adını vermek mümkündür.

-Bediüzzaman hazretleri, tefsirleri genel olarak lafzî ve manevî diye ikiye ayırmıştır. O bu konuda şunları söylemektedir: "Risale-i Nur Kur'an'ın çok kuvvetli, hakikî bir tefsiridir" tekrar ile dediğimden, bazı dikkatsizler tam mânâsını bilemediğinden bir hakikati beyan etmeye bir ihtar aldım. O hakikat şudur: "Tefsir iki kısımdır; Birisi: Malum tefsirlerdir ki, Kur'an'ın ibaresini ve kelime ve cümlelerinin mânâlarını beyan ve izah ve isbat ederler. İkinci kısım tefsir ise: Kur'an'ın imanî olan hakikatlarını kuvvetli hüccetlerle beyan ve isbat ve izah etmektir. Bu kısmın pek çok ehemmiyeti var. Zahir malum tefsirler, bu kısmı bazen mücmel bir tarzda dercediyorlar. Fakat Risale-i Nur, doğrudan doğruya bu ikinci kısmı esas tutmuş, emsalsiz bir tarzda muannid feylesofları susturan bir manevî tefsirdir."

-İmam Gazzalî'ye göre de tefsir lafzî ve manevî olarak 2'ye ayrılır. Kur'an'ın lafızlarını açıklayan lafzî tefsirler, Kur'an'ın hakikî mânâlarının anlaşılmasında yetersiz kalır(Gazzali, İhya, s. I/300).

- İbn Kayyim'e göre de tefsirler genel olarak üçe ayrılır". 1. Kur'an'ın lafızlarının açıklamasını esas alan tefsir anlayışı (Lafzî tefsir). 2. Kur'an'ın vermek istediği mesajı esas alan tefsir anlayışı (Manevî tefsir). 3. İşârî tefsir(.bk. Menna, el-Kattan, Mebahis fi Ulumi'l-Kur'an, s.357-58)

-Sünnette de hem lafzî, hem manevî tefsir örneklerini bulmak mümkündür. İmam Şafiî bu konuyu açıklarken şu görüşlere yer vermiştir: Hz. Peygamber'in Kur'an'ı açıklaması iki şekildedir:

 Birincisi: Kur'an'ın naslarına(lafzi ifadelerine) yer vererek yapılan açıklama.

İkincisi: Kur'an'da mücmel olarak ifade edilen hususlarda Kur'an lafızlarına yer vermeksizin doğrudan Allah'ın muradının ne olduğunu insanlara aktarmak. Şafiî'ye göre Hz.Peygamber'in namaz, zekât ve haccın teferruatı gibi açıktan Kur'an'da bulunmayan konularla ilgili ortaya koyduğu bütün hükümler, O'nun Kur'an'dan istihraç ettiği hükümlerdir(bkz. eş-Şâfiî, er-Risâle, 92).