Hakkı tanıma konusunda üzerine farz olan şey, inanman veya yapman ya da terketmen gerekenleri önem sırasına göre, kendin amel etme, başkasına öğretme ve tebliğ etme niyetiyle yapman; sınırları aşıp istisna sayılabilecek hususlara girmeden, müteşabihlere ve kelam ilmi gibi ilimlerin inceliklerine dalmadan mesafe katetmelisin.

Öte yandan yerine getirmen gereken farzları veya terketmen gereken haramları ihlal etmeksizin, salih insanlarla sohbet ederek, Kur'ân-ı Mübîn'in delillerini ibret nazarıyla okuyarak, salih amellerle ve ihtiyata en uygun ve en güzel işleri tercih etmek suretiyle imanını kuvvetlendirmelisin.

Hakkı Tanımanın En Önemli Esasları

Hakkı tanımanın birinci önemli esası :

فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ

"Bil ki O, kendisinden başka ilah bulunmayan Allah'tır"(1)ayeti gereğince Allah Teala'nın tevhidini/birliğini tanımaktır. O'nun tevhidini tanımanın/bilmenin yolu ise şu dört esasa dayanır:

1-Allah'ın kemaline, büyüklük ve yüceliğine delalet eden isim, sıfat ve fiilleri hakkında ibretle düşünmek.

2-O'nun, yaratan ve her şeyi tedbir eden/çeki düzen veren yegane varlık olduğunu bilmek.

3-Dini ve dünyevi; gizli-açık tüm nimetleri verenin sadece Allah olduğunu bilmek. Bu durum O'nu sevmeyi de gerektirir.

4-Kur'an-ı Kerim'i düşünerek ayetleri üzerinde derin tefekküre dalmak. Zira tevhid ilmine girişin en büyük kapısı budur. Tevhid ilminin ayrıntıları ve temel prensipleri, başka ilimde olmadığı kadar bu ilim sayesinde ortaya çıkar. Bunlardan bir kaçı şöyle:

a-Sadece Allah Teala, tapılmaya layık tek gerçek ilahtır(mabud bihak). O'nun dışında tapılmayı hakkeden hiçbir ilah yoktur.

b-Allah Teala, her şeyi yaratandır: O'nun dışında bir yaratıcı, tesir edici, fayda ve zarar veren hiçbir varlık yoktur. O'nun dediği olur, istemediği olmaz. O'nun dışındakilerin hepsi, öncekileri ve sonrakilerin tamamı bir araya gelip O'nun izin ve iradesi olmaksızın, sana bir konuda yararlı olmaya veya zarar vermeye kalkışsalar, hiçbir şekilde bunu yapamazlar, aciz kalırlar.

c-O, her türlü kemal vasfıyla nitelenmiştir. O'nun haricindekilerin kemal sıfatlarında mutlaka bir kusur vardır. Yalnızca Allah Teala, zat, isim, sıfat ve fiillerinde en mükemmel vasıfları haizdir.

d-Bütün kemal sıfatlarını haiz olan yegane Allah, her şeyi sebepleriyle yaratmaya kadir olduğu gibi sebepsizce yaratmaya da kadirdir. Mesela Hz. Adem'i ana-baba olmaksızın topraktan var etmiş, İsa b. Meryem'i de sıradan bir sebebe ihtiyaç duymaksızın babasız olarak yaratmıştır.

e-Allah Teala, zihinlerde tasavvur edilen ve hayallerde canlandırılan her şeyden tamamen yücedir.

لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ

"Hiçbir şey O'na benzemez. O, işitendir, bilendir"(2) Bu söylediklerimizin akli delili ise Allah Tealanın bu kâinatı, şu eşsiz şekliyle yaratmış olmasıdır. Nitekim bir ayette de buna işaret edilmektedir:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ {*} الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ فِرَاشاً وَالسَّمَاء بِنَاء وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَّكُمْ

"Ey insanlar, sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabbinize kulluk ediniz ki, O'na karşı gelmekten korunmuş olursunuz. O, sizin için yeryüzünü döşedi ve gökyüzünü bina etti. Gökten su indirip onunla size rızık olsun diye ürünler yetiştirdi"(3)

Dipnotlar

1-Muhammed, 47/19

2-Şûrâ, 42/ 11

3-Bakara 2/ 21-22