IV-Beş Ayet, Dört Delil:

"Allah gökten bir su indirdi ve onunla yeryüzünü ölümünden sonra diriltti. Şüphesiz ki bunda dinleyen toplum için bir ibret vardır. Kuşkusuz sizin için hayvanlarda da büyük bir ibret vardır. Zira size, onların karınlarındaki fışkı ile kan arasından (gelen), içenlerin boğazından kolayca geçen hâlis bir süt içiriyoruz. Hurma ve üzüm gibi meyvelerden hem içki hem de güzel gıdalar edinirsiniz. İşte bunlarda da aklını kullanan kimseler için büyük bir ibret vardır. Rabbin bal arısına: Dağlardan, ağaçlardan ve insanların yaptıkları çardaklardan kendine evler (kovanlar) edin. Sonra meyvelerin her birinden ye ve Rabbinin sana kolaylaştırdığı yaylım yollarına gir, diye ilham etti. Onların karınlarından renkleri çeşitli bir şerbet (bal) çıkar ki, onda insanlar için şifa vardır. Elbette bunda düşünen bir kavim için büyük bir ibret vardır."(1)

Bu beş ayette, Allah'ın varlığını ispat eden şu dört vardır:

1-Allah, gökyüzünden su indirerek, bitkileri kuruyup ölmüş olan yeryüzünü, onunla diriltir.

2-Allah'ın yarattığı hayvanlarda, büyük ibretler vardır. Bazı hayvanların karınlarındaki pislik ile kan arasında saf süt süzülüp çıkar; insanlar içimi kolay olan o süt ile beslenirler.

3-İnsanlar, Allah'ın yarattığı hurma ve üzüm gibi meyveleri hem yer hem de onlardan lezzetli içecekler elde ederler.

4-Allah; bal arısına, kolay ulaşılabilecek dağ, ağaç ve çardaklarda kovanlar yapıp, meyvelerin her birinden yiyerek, insanlar için kendisinde şifa bulunan bal yapmasını öğretmiştir.

Bu dört delilden şu dersleri çıkarmalıyız:

1-Allah'ın yağmur yağdırıp ölü tabiatı yeniden canlandırmasında, aklını kullanıp nasihat dinleyenler için ibretler vardır. Allah, yegane yaratıcıdır; insanlar öldükten sonra onları yeniden diriltecek olan da odur.

2-Allah'ın hayvanlar aracılığıyla insanlara süt ikram edip yeryüzünde onların faydalanacağı hurma ve üzüm gibi meyveler yaratmasında büyük ibretler vardır. Bütün bunları, yegâne yaratıcı olan Allah'tan başkası yapamaz.

3-Allah'ın, bal arısını, insanlar için şifalı olan balı yapmakla görevlendirmesinden ibret almak gerekir. Arı gibi zavallı bir hayvanın kendiliğinden düşünüp kovanlar kurarak, değişik çiçeklerden öz toplayıp bal gibi şifalı bir yiyecek yapmayı tasarlaması mümkün değildir. Bu olay üzerinde düşünerek, Allah'a her türlü şüpheden arınmış bir iman ile inanıp, şükretmemiz gerekir.

V-İki Ayet, Üç Delil:

 "Andolsun ki onlara: "Gökleri ve yeri yaratan, güneşi ve ayı buyruğu altında tutan kimdir?" diye sorsan, mutlaka, "Allah" derler. O halde nasıl (haktan) çevrilip döndürülüyorlar? Allah rızkı kullarından dilediğine bol bol verir, dilediğine de kısar. Şüphesiz Allah her şeyi hakkıyla bilendir. Andolsun ki onlara: "Gökten su indirip onunla ölümünün ardından yeryüzünü canlandıran kimdir?" diye sorsan, mutlaka, "Allah" derler. De ki: (Öyleyse) hamd da Allah'a mahsustur. Fakat onların çoğu (söyledikleri üzerinde) düşünmezler."(2)

Bu üç ayette, Allah'ın varlığını ispat eden şu üç delil vardır:

1-Gökleri ve yeri yaratıp güneşi ve ayı buyruğu altında tutanın, Allah olduğunu müşrikler bile kabul etmektedirler.

2-Yine müşrikler, gökten su indirip, onunla ölümünün ardından yeryüzünü canlandıranın Allah'tan başkası olmadığını da kabul etmiş bulunmaktadırlar.

3-Bu iki kabul, Allah'ın birliğini de kabul etmeyi gerektirir.

Allah'ın birliğini kabul etmemelerinin önündeki en büyük engel, yeterince düşünmemektir.

VI-Altı Ayet, Dokuz Delil:

"Sizi topraktan yaratması, O'nun (varlığının) delillerindendir. Sonra siz, (her tarafa) yayılan insanlar oluverdiniz. Kaynaşmanız için size kendi (cinsi)nizden eşler yaratıp aranızda sevgi ve merhamet peydâ etmesi de O'nun (varlığının) delillerindendir. Doğrusu bunda, iyi düşünen bir kavim için ibretler vardır. O'nun delillerinden biri de, gökleri ve yeri yaratması, lisanlarınızın ve renklerinizin değişik olmasıdır. Şüphesiz bunda bilenler için (alınacak) dersler vardır. Gece olsun gündüz olsun, uyumanız ve Allah'ın lütfundan (nasibinizi) aramanız da O'nun (varlığının) delillerindendir. Gerçekten bunda, işiten bir kavim için ibretler vardır. Yine O'nun delillerindendir ki, size korku ve ümit vermek üzere şimşeği gösteriyor, gökten su indirip ölümünün ardından arzı onunla diriltiyor. Doğrusu bunda, aklını kullanan bir kavim için (alınacak) dersler vardır. Göğün ve yerin O'nun buyruğu ile durması da O'nun (varlığının) delillerindendir. Sonra sizi topraktan bir çağırdı mı hemen (kabirlerinizden) çıkıverirsiniz."(3)

Bu altı ayetten, şu dokuz delil çıkmaktadır:

1-Allah'ın insanı topraktan yaratması, gücünün sonsuzluğunu ve tek yaratıcı olduğunu gösterir.

2-Allah'ın, insanın eşini, başka bir varlık olarak değil de, kaynaşsınlar diye kendi cinsinden yaratması, onun büyüklüğünün, kereminin ve lütfünün delilidir.

3-Göklerin ve yerin yaratılması, Allah'ın varlığının delillerindendir.

4-İnsanların lisanlarının değişik olması, Allah'ın varlığının delillerindendir.

5-İnsanların renklerinin değişik olması, Allah'ın varlığının delillerindendir.

6-Allah'ın, insanları gece ve gündüz uyuyup istirahat edecek ve rızıkları için çalışacak kabiliyette yaratması, Allah'ın varlığının ve lütfünün delillerindendir.

7-Allah'ın, insanlara korku ve ümit vermek üzere şimşeği yaratması, Allah'ın varlığının delillerindendir.

8-Allah'ın, gökten yağmur indirip ölü durumda olan toprağı diriltmesi, Allah'ın varlığının delillerindendir.

9-'Kudretiyle, göklerin direksiz ola­rak durması, tedbiri ve hikmetiyle yeryüzünün sabit kalıp üzerinde yaşayanlar sebebiyle tersyüz olmaması da onun yüceliğini gösteren apaçık alâmetlerdendir.'(4)

Bu dokuz delilden şu dersleri çıkarmalıyız:

Allah'ın varlığında, birliğinde ve tek yaratıcı olduğunda hiçbir şüphe yoktur. Bizi yaratıp hayat veren ve kolay kaynaşabilelim diye kendi cinsimizden eşler halk eden, Yüce Allah'tır. Ayetlerde sayılan nimetleri halk edip bize veren Allah'tan başkası değildir. Bize düşen, bütün bu nimetlerin Allah tarafından yaratılıp bize verildiğini düşünerek, ona tam bir imanla iman edip şükretmektir. Allah'a olan kulluk görevimizi hiçbir zaman unutmamalıyız. Bilmeliyiz ki, Yüce Yaratıcı bizi mahşer alanında toplayıp hesaba çekecektir.

VII-On Üç Ayet, On Üç Delil:

 "Ölü toprak onlar için mühim bir delildir. Biz ona yağmurla hayat verdik ve ondan dane çıkardık. İşte onlar bundan yerler. Biz, yeryüzünde nice nice hurma bahçeleri, üzüm bağları yarattık ve oralarda birçok pınarlar fışkırttık. Ta ki, onların meyvelerinden ve elleriyle bunlardan imal ettiklerinden yesinler. Hâla şükretmeyecekler mi? Yerin bitirdiklerinden, insanların kendilerinden ve henüz mahiyetini bilmedikleri şeylerden bütün çiftleri yaratan Allah'ı tesbih ve takdis ederim. Gece de onlar için bir ibret alâmetidir. Biz ondan gündüzü sıyırıp çekeriz de onlar karanlıklara gömülürler. Güneş, kendisi için belirlenen yerde akar (döner). İşte bu, azîz ve alîm olan Allah'ın takdiridir. Ay için de birtakım menziller (yörüngeler) tayin ettik. Nihayet o, eğri hurma dalı gibi (hilâl) olur da geri döner. Ne güneş aya yetişebilir, ne de gece gündüzü geçebilir. Her biri bir yörüngede yüzerler. Onların zürriyetlerini dopdolu bir gemide taşımamız da onlar için büyük bir ibrettir. Onlar için, bunun gibi binecekleri başka şeyler de yarattık. Dilesek onları suda boğarız. O zaman ne onların imdadına koşan olur, ne de onlar kurtarılırlar. Ancak bizim tarafımızdan bir rahmet ve belli bir zamana kadar dünyadan faydalandırmamız müstesnadır."(5)

Bu on üç ayetten şu on üç delil çıkmaktadır:

1-Allah'ın ölmüş durumda bulunan kuru toprağı yağdırdığı yağmur ile canlandırması, onun varlığının, kudretinin ve ölen insanları ahirette yeniden diriltecek olmasının delillerindendir.

2-Allah'ın yeryüzünde yarattığı hurma bahçeleri ile üzüm bağları, onun varlığının ve yaratıcılığının delillerindendir.

3-Allah'ın yeryüzünde tatlı su kaynakları ve ırmaklar yaratması, onun varlığının, kudretinin ve yaratıcılığının delillerindendir.

4-İnsanların, Allah'ın yarattığı meyvelerden ve bunlardan imal ettiklerinden yiyip beslenmeleri, Allah'ın kudretinin, rahmetinin ve hayat verici olmasının delillerindendir.

5-Şu husus net olarak anlaşılmaktadır ki; yerin bitirdiklerinden, insanların kendilerinden ve henüz mahiyetini bilmedikleri şeylerden bütün varlıkları çifter çifter yaratan Allah, her türlü noksan sıfattan münezzeh ve bütün tam sıfatlarla muttasıftır.

6-Allah, insanları erkek ve dişi olarak yaratmanın yanı sıra, bitkileri de çoğalsınlar diye erkek ve dişi özellikler taşıyacak şekilde yaratmış ve ayrıca cansız varlıkları da pozitif ve negatif özelliklere sahip olarak şekillendirmiştir.

7-Gündüzün ardından gecenin gelmesi Allah'ın varlığının ve kudretinin delillerindendir.

8-Güneşin, kendine ait belli bir yörüngede düzenli olarak hareket etmesi, Allah'ın varlığının ve kudretinin delillerindendir.

9-Ayın belli bir yörüngede hareket edip bir ay içinde hareketlerini düzenli bir şekilde tamamladıktan sonra yeniden doğması, Allah'ın varlığının ve kudretinin delillerindendir.

10-Güneş, ay ve dünyanın kendi yörüngelerindeki hareketlerinin birbirleriyle uyumlu olması ve gece ile gündüzün düzenli bir şekilde birbirini takip etmesi, Allah'ın varlığının ve kudretinin delillerindendir.

11-Allah'ın Hz. Âdem'in zürriyetini, Nuh tufanından koruyarak, bir gemide taşıyıp selamete ulaştırması, Yüce Yaratıcının varlığının ve kudretinin delillerindendir.

12-İnsanların, boğulma tehlikesinden korunarak, denizlerde gemilerle karada çeşitli hayvan ve bineklerle yolculuk yapmaları, Allah'ın varlığının ve kudretinin delillerindendir.

13-Allah'ın insanları koruyup ecelleri yetinceye kadar yaşatması, Allah'ın varlığının ve kudretinin delillerindendir.

Bu on üç delilden şu dersleri çıkarmalıyız:

1-Allah vardır, birdir ve gücü her şeye yeter.

2-Sahip olduğumuz nimetler Allah tarafından yaratılıp bize ikram edilmiştir.

3-Allah'ın bize verdiği nimetlere karşılık olarak, şükretmeliyiz.

4-Bizi bu dünyada yaşatan, Allah'tan başkası değildir.

5-Yüce Allah; ahirette, bu dünyadaki hayatımızın hesabını bize soracaktır.

-devam edecek-

Dipnotlar

1-Nahl: 65-69

2-Ankebut: 61-63

3-Rum: 20-25

4-Sabuni, Safvetü't-Tefasir, C:4, S: 25

5-Yasin: 32-44