Sahâbe anlayışı

Asr-ı saadetten beri, Kur'an'ın ifadelerinde birden çok anlamın varolduğu ve insanların değişik mânâları çıkarabilecekleri tezinin benimsendiğini gösteren haberler vardır.

Meselâ: "Kur'an'dan başka size bir şey verildi mi?" şeklindeki bir soru üzerine Hz. Ali'nin (r.a), "Allah'ın, herhangi mümin bir kuluna vereceği Kur'an'ı anlama kabiliyeti dışında, bana bir şey verilmemiştir"(1) şeklindeki cevabı, Kur'an'ın zâhir mânâsından başka mânâlarının var olduğunu gösteriyor.

Abdullah İbn Mes'ud (r.a) da şöyle diyor: " Geçmiş milletlerin ve gelecek nesillerin ilimlerini öğrenmek isteyen kimse, Kur'an'ı tetkik etsin. Kur'an'da her türlü ilim vardır. Ancak, bizim anlayışlarımız kısa olduğundan içinde her şeyi göremiyoruz."(2) 

Ebu'd-Derdâ (r.a) da bu konuda şöyle diyor: "Kur'an'ın lâfızlarına değişik anlamları yükleyemeyen kimse, tam anlayışlı sayılmaz."(3) Rivayete göre Abdullah İbn Abbas(r.a) daha ileri giderek, "Devemin ipi kaybolsa, her halde onu Allah'ın kitabında bulurum"(4) diyebilmiştir.

 Bütün bu ifadeler, Kur'an'ın bütün ilimleri ihtiva ettiği hususunun, sahabeler tarafından da benimsendiğini göstermektedir.

c. Kur'an'ın bütün ilimleri ihtiva ettiğine işaret eden hadisler de sözkonusudur. Bir hadis-i şerifte Hz. Peygamber (a.s) şöyle buyurmuştur:" Sizden öncekilerin tarihi, sizden sonrakilerin haberi ve aranızdaki meselelerin hükmü Allah'ın kitabındadır. o (hak ile bâtılı birbirinden ayıran) kesin bir hükümdür; şaka değildir. Her kim zorbalığından ötürü onu bırakırsa Allah, onu (n boynunu) kırar. Her kim hidayeti ondan başkasında ararsa Allah onu dalâlete düşürür. O, Allah'ın sağlam ipidir. O, hikmet dolu sözlerdir. O, sırat-ı müstakimdir; arzular ona uyduğu müddetçe sapmaz; diller onunla karışıklığa düşmez, alîmler ona doyamaz. O, fazla tekrarlanmaktan eskimeyen ve hayranlık veren tarafları bitmeyen bir kitaptır."(5)

Cevahir'ül-Kur'an adlı eserinde Kur'an'ın bütün ilimleri ihtiva ettiğini belirten Gazzalî, İhyâu Ulûmi'd-dîn adlı eserinde, Kur'an'ın ihtiva ettiği ilimler konusunda bazı âlimlerden naklen şunları söylemiştir: "Kur'an 77200 çeşit ilim ihtiva etmektedir. Ondaki her bir kelime bir ilimdir. Her bir kelimenin zâhir, bâtın, had ve muttala' diye dört mânâsı vardır"(6)

Abdullah b. Mesûd (r.a) da, "geçmiş ve geleceğin ilimlerini elde etmek isteyen kimse Kur'an'ı tefekkür etsin." demek sûretiyle Kur'an'ın bütün ilimleri ihtiva ettiğine işaret etmiştir. Gazzalî, İbn Mesud'un söylediği hususların, zâhirî tefsir anlayışı ile gerçekleşemeyeceğini vurgulamıştır.(7)

d. Kur'an'da bir çok âyet, onun sonsuz ilimle dolu olduğuna işaret etmektedir. Misal olarak bir kaç tanesini zikredeceğiz:

" Yoksa, Onu (Kur'an'ı) kendisi uydurdu mu diyorlar? De ki: Eğer doğru iseniz, Allah'tan başka çağırabildiklerinizi (yardıma) çağırın da siz de onun gibi uydurulmuş on Sûre getirin. Eğer (onlar) size cevap veremiyorlarsa, bilin ki, o şüphesiz ancak Allah'ın ilmiyle indirilmiştir."(8) Yani Kur'an, gerek lafzında bulunan hârikalık ve nazmında var olan üstünlük; gerekse, mânâsında içerdiği gaybî haberler, emir ve yasaklar, dünya ve âhiret hayatının mutluluğunu kazandıran prensipleri ile bütün akılların ve anlayışların üstünde, sonsuz ilim sahibi yüce Allah'ın özel bilgisiyle indirilmiş olan bir ilâhî belgedir.(9)

"(Resûlüm!) De ki: Onu(Kur'an'ı) göklerde ve yerdeki gizlilikleri bilen Allah indirdi."(10) meâlindeki âyet, Kur'an'da yer ve gök ile ilgili bilgilerin bulunduğuna işaret etmektedir.

"(Resûlüm!) Şüphesiz ki bu Kur'an, hikmet sahibi ve her şeyi bilen Allah tarafından sana verilmektedir"(11) âyeti ise, her şeyi bilen Allah'ın sonsuz ilminin yansımalarının Kur'anda mevcut olduğuna delâlet etmektedir.

Fahreddin Râzî, Ebu'l-Fadl Mursî, Bedreddin Zerkeşî ve Celâleddin Suyûtî de ilmî tefsir hususunda Gazzâlî'nin yolunu takip etmişlerdir.(12) İmam Suyûtî, İtkân edlı eserinin 65. bölümünü, "Kur'an'dan istinbat edilen ilimler"e ayırmıştır.(13) Suyûtî'den sonra günümüze kadar bir çok müfessir, ilmî tefsir anlayışını benimsemiş ve o çizgide eserler meydana getirmiştir.

Bütün bu hususlar, Kur'an'ın, her eserden daha çok tefsir edilmeye ve ilmî birikimlerle açıklanmaya ihtiyaç duyuduğunu göstermektedir.

Dipnotlar

1-Buhârî, Diyât, 24,31.

2-Ebû Hicr, et-tefsirü'l-ilmî, 248.

3-Ebû Hicr, a.g.y.

4-el-Alûsî, XIV/98.

5-Tirmizî, Fedâilü'l-Kur'an, 14; Dârimi, Fadâilu'l-Kur'an, 1.

6-Gazzali, Cevahir'ül-Kur'an, 21-254; İhya, I/196

7-Gazzalî, a.g.y.

8-Hûd, 11/13-14.

9-krş, Alûsî, XII/21-22; Yazır, IV/529.

10-Furkan, 25/6.

11-Neml, 27/6.

12-Ebû Hicr, 145-165.

13-İtkan,II/160.