Hadis düşmanları ve oryantalistler bazı mevzu ve zayıf hadislere dayanarak İslam'ın kadın konusundaki tutumu ile ilgili bazı haksız eleştiriler yaptıkları görülmektedir. Bu eleştirilerden biri de "kadınlara yazı yazmayı öğretmeyin" hadisinden dolayı İslam'ın kadınları eğitim ve öğretim hakkından mahrum bıraktığı şeklindeki eleştiridir. Kaynaklara inme zahmetinde bulunmayan bu kesime hangi kaynaklarda bu hadislerin geçtiğini gösterip bazı yanlış anlayışları bertaraf etmeye çalışacağız inşallah…

Kadınların yazı öğrenmeleri ile ilgili bize kadar gelen hadisleri iki kategoride geldiğini görüyoruz.

BİRİNCİSİ: ZAYIF OLARAK RİVÂYET EDİLEN HADİSLER

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْحَضْرَمِيُّ قَالَ: ثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الشَّامِيُّ قَالَ: نا شُعَيْبُ بْنُ إِسْحَاقَ، عَنْ هِشَامَ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا تُنْزِلُوهُنَّ الْغُرَفَ، وَلَا تُعَلِّمُوهُنَّ الْكِتَابَةَ، وَعَلِّمُوهُنَّ الْمِغْزَلَ، وَسُورَةَ النُّورِ» لَمْ يَرْوِ هَذَا الْحَدِيثَ عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ إِلَّا شُعَيْبُ بْنُ إِسْحَاقَ، تَفَرَّدَ بِهِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ(1)

حَدَّثَنَا أَبُو عَلِيٍّ الْحَافِظُ، أَنْبَأَ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ، ثنا عَبْدُ الْوَهَّابِ بْنُ الضَّحَّاكِ، ثنا شُعَيْبُ بْنُ إِسْحَاقَ، عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا تُنْزِلُوهُنَّ الْغُرَفَ وَلَا تُعَلِّمُوهُنَّ الْكِتَابَةَ» يَعْنِي النِّسَاءَ «وَعَلِّمُوهُنَّ الْمِغْزَلَ وَسُورَةَ النُّورِ» هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الْإِسْنَادِ وَلَمْ يُخْرِجَاهُ التعليق - من تلخيص الذهبي - بل موضوع(2)

أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللهِ الْحَافِظُ، حدثنا أَبُو عَلِيٍّ الْحَافِظُ، أَخْبَرَنا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ، حدثنا عَبْدُ الْوَهَّابِ بْنُ الضَّحَّاكِ، حدثنا شُعَيْبُ بْنُ إِسْحَاقَ، عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: " لَا تُنْزِلُوهُنَّ الْغُرَفَ، وَلَا تُعَلِّمُوهُنَّ الْكِتَابَةَ - يَعْنِي النِّسَاءَ - وَعَلِّمُوهُنَّ الْغَزْلَ وَسُورَةَ النُّورِ " أَخْبَرَنَا أَبُو نَصْرِ بْنُ قَتَادَةَ، أَخْبَرَنا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ السَّرَّاجُ، حدثنا مُطَيَّنٌ، حدثنا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الشَّامِيُّ، حدثنا شُعَيْبُ بْنُ إِسْحَاقَ، فَذَكَرَهُ بِإِسْنَادِهِ نَحْوَهُ، وَهَذَا بِهَذَا الْإِسْنَادِ مُنْكَرٌ وَاللهُ أَعْلَمُ وَرُوِّينَا فِي تَعْلِيمِهِنَّ سُورَةَ النُّورِ، عَنْ مُجَاهِدٍ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مُرْسَلًا(3)

Değişik tariklerden intikal eden bu hadislerin tercümesi şu şekildedir:
"Kadınlara yazmayı kesinlikle öğretmeyiniz. Onlara ip eğirmeyi ve Nur sûresini öğretiniz." Bu hadis metruk bir hadis olup, Darekutniye göre zayıftır. Hükmü yoktur.(4)

 İKİNCİSİ: SAHİH OLARAK RİVÂYET EDİLEN HADİSLER

حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مَهْدِيٍّ الْمِصِّيصِيُّ، حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُسْهِرٍ، عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ، عَنْ صَالِحِ بْنِ كَيْسَانَ، عَنْ أَبِي بَكْرِ بْنِ سُلَيْمَانَ بْنِ أَبِي حَثْمَةَ، عَنِ الشِّفَاءِ بِنْتِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَنَا عِنْدَ حَفْصَةَ فَقَالَ لِي: «أَلَا تُعَلِّمِينَ هَذِهِ رُقْيَةَ النَّمْلَةِ كَمَا عَلَّمْتِيهَا الْكِتَابَةَ»
[حكم الألباني] : صحيححَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مَهْدِيٍّ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُسْهِرٍ، عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ، عَنْ صَالِحِ بْنِ كَيْسَانَ، عَنْ أَبِي بَكْرِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سُلَيْمَانَ بْنِ أَبِي حَثْمَةَ ، عَنِ الشِّفَاءِ بِنْتِ عَبْدِ اللهِ قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيْنَا النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَنَا عِنْدَ حَفْصَةَ فَقَالَ لِي: " أَلَا تُعَلِّمِينَ هَذِهِ رُقْيَةَ النَّمْلَةِ كَمَا عَلَّمْتِيهَا الْكِتَابَةَ؟ رجاله ثقات رجال الشيخين، غير إبراهيم بن مَهْدي - وهو المِصِّيصي- فمن رجال أبي داود، وقد وثَّقه أبو حاتم وابنُ قانع، وذكره ابنُ حبان في "الثقات "، وقال ابن معين: كان رجلاً مسلماً لا أراه يكذب، ونقل العقيلي عن ابن معين قوله: جاءنا بالمناكير، وقال الأزدي: له عن علي بن مُسهر أحاديث لا يُتابع عليها. وقال الحافظ في "التقريب ": مقبول(5).

"…Şifa binti Abdillah'tan rivâyet edildiğine göre şöyle demiştir: Resûlullah (s.a.s) Hafsa ile birlikte iken yanımıza geldi. Benim için şöyle buyurdu: "Yazıyı öğrettiğin gibi bu karınca duasını da öğretseydin ya."(6)

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بِشْرٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ عُمَرَ، قَالَ: حَدَّثَنِي صَالِحُ بْنُ كَيْسَانَ، عَنْ أَبِي بَكْرِ بْنِ سُلَيْمَانَ بْنِ أَبِي حَثْمَةَ، أَنَّ الشِّفَاءَ ابْنَةَ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَنَا قَاعِدَةٌ عِنْدَ حَفْصَةَ بِنْتِ عُمَرَ فَقَالَ: «مَا يَمْنَعُكِ أَنْ تُعَلِّمِي هَذِهِ رُقْيَةَ النَّمْلَةِ كَمَا عَلَّمْتِيهَا الْكِتَابَةَ(7)

…Şifa binti Abdillah dedi ki: ben Hafsa binti Ömer'in yanında otururken Resûlullah (s.a.s) yanımıza geldi. "Yazıyı öğrettiğin gibi, bu karınca duasını öğretmekten seni men eden ne?" dedi.

1-Yukarıda geçen hadislere baktığımızda birinci gruptaki 'kadınlara yazı yazmayı öğretmeyin' şeklindeki hadislerin zayıf olduklarını görmekteyiz. İkinci gruptaki değişik kaynaklarda kadınların yazı yazdıklarına dair hadisler ise sahihtir. Senede ait bilgilerden anlaşıldığı üzere onların iddia ettikleri hadis zayıftır. Onlar yine adetleri gereği sahih gelen rivâyetleri görmezden geliyorlar. Zayıf rivâyetler üzerinden yine eleştiriyorlar. Bu ancak gerçekleri bile bile inkâr etmektir.

2- İman ve ibadet konusunda Allah ve Resûlü bir ayrım yapmazken medeniyetlerin gelişmesine sebep olan yazı, eğitim ve öğretim konusunda niye ayrım yapsın ki?

 3- 'Kadınlara yazı yazmayı öğretmeyin' hadisini muhaddisler, zayıf hatta mevzu olduğunu söylemişlerdir. Şâyet sahih olduğunu söyleyen varsa da bu durumu nasih mensuh kapsamında ele almak mümkündür. Kur'ân'da olduğu gibi hadiste de aynı durum söz konusudur. Resûlullah (s.a.s) daha önce kadınlara kabir ziyaretini yasaklamıştı, daha sonraları endişe duyduğu husûslar ortadan kaldırılınca kadınların kabirleri ziyaret etmelerini tavsiye etmiştir. Eğer bu hadisi sahih olarak kabul etsek şunu diyebiliriz: İlk önce yazı yazmayı öğretme, onlara yasaklanmış, ancak onlar İslamî bilinçle bilinçlendikten sonra yazı öğrenmelerinde bir beis görülmemiştir.

Sonuç olarak diyebiliriz ki, hadis inkârcıları adetleri gereği zayıf ve mevzû hadisleri ortaya atarak tüm hadisleri inkâr etmeye çalışıyorlar. Onlar, Peygamberimizin kadınlara yazı yazmalarını yasakladıklarını bir zayıf hadis veya mevzu sözle belirtmeye çalışıyorlar. Böylece, yazma konusunda İslam'ı kötülüyorlar. Hâlbuki İslam erkek olsun kadın olsun ilim tahsil etmeyi tüm Müslümanlara farz kılmıştır. Hidâyet Allah'tandır…

Dipnotlar

1-Taberânî, Mu'cemul'-Evsed, VI, 34.

2-Hâkim, Müstedrek, II, 430.

3-Beyhâkî, Şuabul'İman, IV, 90.

4-Firdevsu'l-Ebhar, V, 168.

5-Ebû Davûd, IV, 11.

6-Ebû Davûd, IV, 11; İbn Ahmed, 45/46; Nesâî, VII, 75.

7-İbni Ebi Şeybete, V, 43.