66-Ebu Suud Efendi der ki; "Kur'an'ın manalarını teemmül eden kimse, tilaveti tekrar etmesi sayesinde, evvelce münkeşif olmayan(açılmayan) birçok manalar kendisine inkişaf eder." Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.712

67-Halife Mansur rüyasında melekü'l mevt'i(ölüm meleğini) görüp ona ne kadar daha yaşayacağını sorar. O, beş parmağını gösterir. Tabir edenlerden kimi bunu "beş senedir" kimi "beş aydır", kimi "beş gündür" diye tabir ederler. İmam-ı Azam ise " hayır, bu Lokman Suresinin son ayetindeki beş bilinmeyene işaret etmektedir" der. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.733

68-İmam Mücahid der ki; "Hz. Peygamber aleyhissalatu vesselam ümmetin manevi babasıdır. Bundan dolayıdır ki müminler de birbirlerinin kardeşleri olmuşlardır." Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.740

69-Hendek muharebesinde küffarın sayısı 12 bin kişi idi. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.742

70-Ahzab Suresi 56. Ayetteki;

إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيماً

"Muhakkak ki Allah ve Melâikesi Peygambere hep salât ile tekrim ederler, ey o bütün iyman edenler! Haydin ona teslimiyyetle salât-ü selâm getirin" ayetindeki salât'tan maksad; Allah'tan rahmet, meleklerden istiğfar, müminlerden hayır dua demektir. Seyyid Şetif Cürcani, Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.752

71-Hasan Basri Efendi der ki; Bizce metni kısa, fakat manası zengin sahih rivayetlere de uygun salâvattan birisi de şudur; "ALLAHÜMME SALLİ VE SELLİM VE BARİK ALA SEYYİDİNA MUHAMMEDİN VE ALA ÂLİ SEYYİDİNA MUHAMMEDİN Bİ ADEDİ İLMİK"

Bu salâvatı fakire tavsiye eden zat, birinci devrede Sivas meb'usu olan eazım-ı Sufiyeden ve yüksek âlim ve âriflerden, rahmetli Mustafa Taki Efendi hazretleridir." Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.755

72- Sebe Suresi(34/16) ayetinde

فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَى أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِيلٍ

"Ancak onlar yüz çevirdiler, böylece biz de onlara Arim selini gönderdik. Ve onların iki bahçesini, buruk yemişli, acı ılgınlı ve içinde az bir şey de sedir ağacı olan iki bahçeye dönüştürdük" ki 'Arim seli'nden maksad;

a-Şiddetli yağmurda hasıl olan sel

b-Arim orada bir vadinin adı idi,

c- Sed demektir. Arîm seddinin yıkılıp, o bölgenin sel altında kalmasıdır. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.763

73-Fatır Suresinin bir ismi de el Melaike suresidir. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.770

74-Beyzavi der ki; "Haşyetin (Allah korkusunun ) şartı marifetullahtır. Cenab-ı Hakkın sıfat ve isimlerini bilmektir. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.775

75-Yasin Suresinde( ayetler: 20-28) bahsedilen Habib-i Neccar, peygamber efendimizin sıfatlarını eski kitaplarda görmüştü. Ulemadandı. Evi, Antakya'nın en uç kenarında idi. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.783

76- El-muallekaat-üs seb'a şairlerinden (Lebid) şu kıt'ayı söylemiştir:

Teemmel sutuur-el kainati feinnehâ

Min-el melei-l a'lâ ileyke resailu

Ve kad hutta fiha, lev teemmelte satrehâ

Elâ külli şey'in maa halellaahu bâtilu

Türkçesi: Kâinatın bütün satırları, iyi düşün ki, Mele'-i a'lâdan sana (hitap eden) risalelerdir. Onlarda yazılanların hülasası da, teemmül edersen, şundan ibarettir: Gözünü aç. Allah'dan başka her şey batıldır"

Hadis-i şerif meali: Şairin (hikmet ve hakıykat olarak) söylediği, bir söz vardır ki, o da (Lebid) in: "Elâ külli şey'in maa halellaahu bâtilu" sözüdür.(Buhari) Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.792

Not: Bu şiirin ilk mısraını Üstad Bediüzzaman da yer yer risalelerde kullanmıştır, mesela Muhakemat, s. 90, RNK Neşriyat.

77-Saffat Suresi 123'de bahsedilen İlyas Peygamber(a.s), Hz. Musa'nın kardeşi olan Hz. Harun'un torunudur. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.803

78-Muhammed bin İshak'ın rivayetine göre Cenab-ı Hak, Davud aleyhisselam'a ihsan ettiği güzel ve gür sesi başka kimseye bahşetmemiştir. O Zebur okurken, bütün vahşi hayvanlar boyunlarını eğer ve etrafına toplanıp, onu dinlerlerdi. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.811

79-Eyyub aleyhisselam'ın zevcesinin adı Leyya bint-i Yakup, bazılarına göre ise Rahmet bint-i Efrâim bin Yusuf idi. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-2, s.817

80-İmam Birgivi "Tarikat-ı Muhammediye adlı eserinde der ki; "Ben takvanın faziletine dair bütün ayetleri bir araya toplamak istedim. Kur'an'da bu hususta 150 ayet buldum. Hayırlı amellerden hiçbiri Kur'an'da bu kadar fazla övülmemiştir." Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-3, s.837

81-Firavun ailesinde olup imanını gizleyen zat, Firavun'un amcazadesi idi. İsmi hakkında ihtilaf varsa da en çok tercih edilen görüş Sem'an olduğudur. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-3, s.842

82-Ashab-ı Kiram dünya binitlerine bindiklerinde ahiret yolculuğunu, tabut içerisine girecekleri zamanı düşünürlerdi. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-3, s.842

83-İbn-i Ömer(r.a) der ki; "Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem devesine bindiği zaman üç defa tekbir getirirdi." Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-3, s.892

84-Muhammed Suresinin bir adı da Kıtal Suresidir. Hasan Basri Çantay, a.g.e. Cilt-3, s.929

-devam edecek-