Tarifi:

1-Lugat bakımından; Mütevatir kelimesi ism-i faildir. Tevatür kelimesinden türemiştir. Birbirini takip etmek demektir. (Mesela) dersin; yağmur tevatür etti, yani yağması birbirini izledi.

2-Istılah bakımından; Rivayet edenleri çok olan ve bu topluluğun yalan üzerine birleşmelerinin imkânsız oldukları rivayetlerdir.

Tarifin Şerhi

Mütevatir haber; Sened tabakalarından her bir tabakasında onu rivayet edenlerin çok olduğu hadis ve haberlerdir. Akıl, adet olarak hükmeder ki, o ravilerin bir yalan üzerinde birleşmeleri imkânsızdır.

Tevatürün Şartı

Tariften ortaya çıktı ki, bir haberin mütevatir olmasının dört şartı vardır;

1-Rivayet edenlerin çok olması; Bunların en az sayısı hakkında ihtilaf edildi. Muhtar görüş bunların en az on kişi olmasıdır.

2-Bu sayının rivayet senedinin bütün tabakalarında olmasıdır.

3-Bu sayıdaki ravilerin bir yalan üzerinde birleşmelerin imkânsız olmasıdır.

4-Haber verdikleri şeyin hisse dayalı olmasıdır; "işittik" "gördük" "dokunduk" vs. Ama mesela akla müstenid olsa, âlemin yaratılışı gibi, o zaman onların haberi mütevatir olarak isimlendirilmez.

Hükmü

Mütevatir haber kesin hüküm ifade eder. Yani yakini bir ilmi ki, insan onu kesin bir tasdik ile tasdik etmek zorunda kalır. Bir şeye bizzat şahid olan bir kimse gibi ki, onda tereddüdü olmaz. Mütevatir haber de böyledir. Bundan dolayı mütevatir haber her bakımdan makbuldür, rivayet edenleri araştırmaya ihtiyaç bırakmaz.

Kısımları

Mütevatir haber "lafzi" ve "manevi" olarak iki kısma ayrılır.

1-Lafzi mütevatir; Lafzı ve manası mütevatir olan haberlerdir. Mesela;

مَنْ كَذَبَ عَلَىَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّاْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ

"Benim üzerime bir yalan uyduran, Cehennemde yerini hazırlasın"(Buhari, Kitabu'l İlm) hadisini yetmişe yakın sahabe rivayet etmiştir. Sonra bu sened silsilesinde( tabiin, tebe-i tabiin…) artarak devam etmiştir.

2-Manevi mütevatir; Lafzı mütevatir olmayıp, manası mütevatir olan haberlerdir. Misal; duada ellerin kaldırılmasına dair 100 civarında hadis varid olmuştur. Bu rivayetlerin lafızlarında değişiklik olmakla birlikte, birleştikleri ortak nokta Efendimizin(sallallahu aleyhi ve sellem) duada ellerini kaldırdığıdır. Rivayet zincirleri bu itibarla mütevatir olmuştur.

Sayısı

Üzerinde söz söylenmeyecek sayıda mütevatir hadisler bulunmaktadır; havz-ı kevser hadisi, meshlerin üzerine mesh etmek hadisi, namazda ellerin kaldırılması hadisi, "Allah yüzünü ağartsın o kimsenin ki" ve bunlar gibi çok mütevatir hadis bulunmaktadır. Lakin ahadi hadislere baktığımızda, mütevatir hadislerin ahadi hadislere oranla çok az sayıda olduklarını buluruz.

Mütevatir hadisler konusunda en meşhur tasnifler

Hadis uleması mütevatir hadisler hususunda çok özen göstermişler ve bu konuda müstakil eserler vermişlerdir. Ta ki onları araştıran ilim taliplerine bir kolaylık olsun.

Bu musannefatlardan bazıları şunlardır;

1-El Ezharu'l Mütenasiretu Fi Ahbari'l Mütevatireti; İmam Suyuti, O, eserini bablarla tertip etmiştir.

2-Katf'ul Ezhar; Suyuti, bahsi geçen kitabın hülasasıdır.

3-Nazmu'l Mütenasiretu Min Hadis'il Mütevatireti; Mahmud bin Cafer el Kettani

Kaynak:

Dr. Mahmud Tahhan, Teysiru Mustalahi'l Hadis

Mektebetu'l Maarif, Riyad, 2010

Tercüme: Salih Okur