{Ağrılı âlim ve mutasavvıf}

Tam adı Abdülkadir Nadir b. Ali b. Şano b. Ali'dir. Ailesi Azîzî aşiretindendir. Soyadı kanunuyla beraber Çankaya soyadını almıştır.

Molla Nadir, Cizre'den Iğdır'a göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak, 1914 yılında, Iğdır'a bağlı Karahacılı köyünde dünyaya gelmiştir. O günün şartlarında ilk eğitimine babasının yanında başlamıştır. Medresede tahsil görebilecek yaşa geldiğinde Iğdır, Bitlis ve Muş'ta bulunan medreselerde farklı müderrislerden Arapça ve dinî ilimleri tahsil etmiştir.

Hocaları:  

1. Kulutahlı Molla Hasan

2. Şeyhtevekkül köyünden Molla Mustafa

3. Norşin Müderrislerinden Sultan Veled

4. Norşin müderrislerinden Molla Muhammed Bakî

4. Şeyh Alaaddin Ohinî

5. Molla Zahir Tendürekî

6. Şeyh Cüneyd Ohînî

7. Şeyh Nesim Küfrevî

Molla Nadir, ilim icâzetini dönemin tanınmış âlim ve mutasavvıflarından Şeyh Nesim Küfrevî'den almıştır. Molla Nadir medrese tahsili yıllarında Küfrevî Tekkesiyle de tanışma imkânı bulmuştur. Onun tasavvufî eğitiminde ilim icazeti aldığı hocası Şeyh Nesim Küfrevî'nin dışında en çok etkilendiği şahsiyet yine Küfrevî Tekkesi mensuplarından Alvarlı Efe olarak tanınan Muhammed Lütfî Efendi (v. 1956) olmuştur. Bu nedenle zaman zaman Erzurum'a giderek seyr ü sülûk sürecini devam ettirmiştir.

Molla Nadir, Erzurum halkının gönlünde yer etmiş Nakşibendî-Hâlidî Şeyhi Muhammed Lütfî Efendi'nin (v.1956) yanında tasavvufî eğitimini tamamlamış ve halifesi olarak Ağrı'ya dönmüştür. Alvarlı Efe'nin tarikat silsilesi Şeyh Muhammed Küfrevî ve Seyyid Taha Hakkarî üzerinden Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî'ye dayanmaktadır.(1)

Ağrı'nın Tutak ilçesine bağlı Kargalık  köyünde bir medrese açan Molla Nadir, yarım asra yakın bir süre bu medresesinde ilim ve irşadla meşgul olmuştur. Ağrı ve çevresinde tanınmış pek çok şahsiyet ondan ders almak için Hasunan köyündeki medresesine gelmişlerdir. Yetiştirdiği çok sayıda talebelerinden bazıları:

1. Molla Zübeyr (kardeşi)

2. Molla Abdurrahman Tutağî (oğlu)

3. Molla Abdülhakim Yüce

4. Molla Muhammed Mustafa el-Melânî et-Tutağî

5. Molla Ebûbekir Kakzemanî

6. Molla Halis Tekmanî

7. Molla Muhammed Kırkıncı 

8. Molla Nureddin Karayazî

9. Molla Şahabeddin Erzurumî

10. Molla Muhammed er-Ramanî el-Bingölî

11. Molla Ahmed Azîzî

12. Şeyh Ali Haydar Şirverandî

13. Şeyh Muhammed Nurî Patnosî

14. Molla Mahmûd Penasî

15. Molla Muhammed Suskî Siirdî

16. Molla Muhammed Diyarbekrî

17. Molla Nezir Tutağî

18. Molla Alican Tutağî

19. Molla Zeki Kazohî Patnosî

20. Molla Eyyüb Manokî

21. Molla Cemal Bayrakdar

22. Molla Cemal Celalî

23. Molla Hasan Başmî

24. Molla Muhammed Gazî er-Ritkânî

25. Molla Necmeddin ed-Delekî

26. Molla Mahmud Atalay 

27. Molla Muhammed Koçibey

28. Molla Muhammed Reşîd Karakösî

29. Molla Ebûbekir el-Hüseynî

30. Molla Selahaddin Demir

31- Molla Halid Tuzlucalı

Hayatının yaklaşık yetmiş yıllık bölümünü medrese tahsili, tedrisat ve irşadla geçiren Molla Nadir, 1986 yılında vefat etmiştir. Kabri Ağrı merkezinde bulunmaktadır.(2)

Mehmed Kırkıncı Hoca, Molla Nadir Azîzî'yi şöyle anlatır: "Nadir Efendi, ismi gibi nadirü'l-vücûd, halim selim bir insandı. Zühd ve takvasıyla olduğu kadar ilim ve irfanıyla da temayüz etmiş büyük bir üstaddı. Bereketli bir ilmi vardı. Şarkta çok sayıda ilim ve irfan sahibi talebe yetiştirmişti. Halkın hüsn-ü teveccühüne mazhar olmuş, nezih bir âlimdi. Maneviyat sahasında da feyizli tecellilere mazhardı."(3)

Molla Nadir'in talebelerinden biri olan Şeyh Vahyeddin Küfrevî ise hocası hakkında şu tespitlerde bulunmuştur: "Molla Nadir Efendi'de en dikkatimi çeken husus, onda ilmi enaniyet yoktu. Gurur ve kibir diye bir şey onda yoktu. Vechinde güzel bir nur vardı. Kendisinde güzel bir ahlak vardı. Kim olursa olsun birisi onun elini öpmeye çalıştı mı, o da eğilip onun elini öperdi. İlmi meseleleri en güzel ve derin bir şekilde anlatırdı. Fakat "illa bu benim dediğim doğrudur" diye ısrar etmezdi. "Ben böyle biliyorum, ama yine de sen araştır, bak" der, açık kapı bırakırdı. Bu güzel ahlak da onda mevcuttu."(4)

Yine talebelerinden Molla Kemal Buğdaycı onunla ilgili şu bilgileri aktarmaktadır: "Ben pek çok müderrisin yanında okudum. Çok sayıda ilim erbabı tanıdım. Fakat Molla Nadir'in feyiz ve bereketi bir başkaydı. Duruşu ve davranışları bizleri derinden etkilerdi. Arapça ve İslami ilimlerde tahkik sahibi bir alimdi. Meseleleri derinlemesine irdelerdi. Hemen her konuda çok sayıda eser okumuş ve incelemişti. Özellikle Ferâiz  ve Mantık ilimlerinde benzersiz bir şahsiyetti. Gittiği her yerde alimler onu görünce konuşmaktan çekinir ondan nasihat ve sohbet etmesini isterlerdi.

Seyyid Taha Norşinî'nin vefatı üzerine Muş'un Adgon köyüne taziyeye gittik. Molla Nadir içeriye girince herkes ona yöneldi. Bize biraz nasihatte bulu nur musunuz? deyince Molla Nadir onlara: "herkes ameliyle  bu dünyadan gidecek. Bu nedenle hasenat terazinizi yükseltin" diye kısa ve özlü bir nasihatte bulunmuştur."

Molla Nadir, ilim tahsil etmek isteyen çalışkan ve gayretli gençleri çok severdi. Sabahleyin erkenden medreseye gelir ve yatsı namazına kadar ders vermeye devam ederdi.

Nakşibendî-Hâlidî şeyhi olduğu halde kendisini öne çıkarmaz, adeta kendini gizlerdi. Her hareketinin Allah'ın rızasına muvafık olmasını ister, bu nedenle şeyh olarak muamele edilmesinin kendisini bu samimiyetinden uzaklaştıracağından korkardı. Bir gün ata binmiş, bir köye talebeleriyle giderken elindeki ağaç dalı yere düşmüş, bunun üzerine o ağaç dalını kendisine vermek için pek çok talebesinin koşuşturduğunu görünce, kendisine gösterilen bu ilgiden rahatsız olmuş ve o günden sonra daha çok tedrisatla meşgul olmaya başlamıştı.

Molla Nadir vefat ettiği köye yerleşmeden önce farklı köylerde görev yapıyordu. Bir bayram günü onunla Tutak'a dönüyorduk. Yolda bana şunları anlattı: "Ben üstad Said-i Nursî'yi ziyarete gittim. Bana "sen bu şekilde ilimle meşgul olup ders vermeye  devam et. Kıyamet günü benle sen beraber haşrolacağız" dedi.

Molla Nadir, ilmî konulardaki ciddi ve vakarlı duruşunun yanında son derece yumuşak huylu bir insandı. Melek gibiydi. Ömrünün son yıllarında kansere yakalanmıştı. Çok rahatsız olmasına rağmen hiç halinden şikâyet etmezdi. Bir gün bana: "Molla Kemal, bu bendeki hastalık başkasında olsa kolay kolay dayanamazdı. Ama ben bir gün olsun of bile demedim "demişti. 

Molla Nadir hakkında talebelerinin verdiği bilgilerden onun, ilim ve tasavvuf erbabı olarak İslamî ilimlerin yaşatılması ve İslam ahlakının yaygınlaştırılması için ne denli fedakârlık yaptığını ve ne kadar mahviyet sahibi bir alim ol duğunu öğreniyoruz.

Dipnotlar 

(1)Alvarlı Efe'nin tarikat silsilesi için bk. Hâce Muhammed Lutfî, Hülâsatü'l Hakâyık, s. 43-50.190

(2) Sabahaddin el-Çânî, 'Ulemâunâ mine'l-müderrisîn fi'l-karni'l-'işrîn, Dâru'r-Ravza, İstanbul 2016, s.246-249.

(3) http://www.cevaplar.org/index.php?content_view=5692&ctgr_id=165

(4)-Vahyeddin Küfrevi, Küfrevî, Pîr Muhammed Küfrevî, s. 157.192

(5)-Bu bilgiler, 26/06/2020 tarihinde Molla Kemal Buğdaycı'dan telefon görüşmesi ile alınmıştır.