HAYATI VE ESERLERİ

Tam adı Halid b. Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Abdullah b. Hüseyin b. Tâha(1) olan Halid-i Bağdadi, 1193/1779 tarihinde Şehrezûr'a bağlı Karadağ ka-sabasında doğdu.(2) Şehrezûr sancağında bulunan Câf aşiretinin Mikail kabilesinin Ali Beki koluna bağlı köklü bir aileden gelmektedir.(3)

Soyu baba tarafından Pir Mikâil adındaki sufi bir zat vasıtasıyla Hz. Osman'a, anne tarafından ise Pir Hıdır Fatıma yoluyla Hz. Ali'ye dayanmaktadır.(4)

Künyesi Ebu'l Beha olan Halid-i Bağdadi'nin Mevlana, Ziyâüddin ve Zülcenâheyn gibi lakapları bulunmaktadır.(5)

Çocukluk dönemi hakkında fazla bilgi bulunmayan Halid-i Bağdadi, ilk egitimini ailesinden aldıktan sonra Karadağ'da bulunan, Şeyh Abdullatif Medresesi'nde tahsil hayatına başlamış ve orada Şeyh Abdullatif b. Ma'ruf (ö. 1212/1797) ile oğlu Şeyh Ömer b. Abdullatif el-Karadaği'den (ö. 1250/1834) ders almıştır.

Süleymaniye merkezinde bulunan Abdurrahman Paşa Medresesi'nde Seyyid Abdulkerim Berzenci (ö. 1213/1798) ve Abdurrahim Berzenci'den (ö. 1215/1800), Biyare'de Molla İbrahim Biyari'den, Hurmal'de Şeyh Celalüddin Hurmali'den, Gülanber'de (Halepçe) Şeyh Abdullah Hirpani'den, Köysancak bölgesinde Abdurrahman el-Celi'den, Harir bölgesinde Mollazâde Abdurrahim ez-Ziyari'den, Bağdad'da Sıbgatullah Mavrani'den (ö. 1220/1805) ve Senendec bölgesinde Muhammed Kasım es-Senendecî'den ders okumuş ve ilim icazetini bu son hocasından almıştır..(6)

1213/1798'de hocası Seyyid Abdülkerim Berzenci'nin vefatıyla boşalan Süleymaniye'deki Abdurrahman Paşa Medresesi'ne müderris olarak atanan Halid-i Bağdadi, burada yedi yıl görev yapmıştır. Müderrislik görevi devam ederken tasavvufa ilgi duymaya başlayan Halid-i Bağdadi, 1220/1805 tarihinde Hacca gitmek üzere Süleymaniye'den ayrılırken, kendisini irşad edecek bir mürşid-i kâmil ile karşılaşmayı da ümit etmiştir.

Halid-i Bağdadi, Hac yolu güzergahında bulunan Şam'a geldiğinde, oranın tanınmış alimleriyle görüşerek, bunlardan Muhammed Küzberi'den (ö. 1221/1806) hadis ve Mustafa el-Kürdi ed Dimaşki'den (ö. 1239/1823) de hem hadis hem de teberrüken Kadiri tarikati icazeti almıştır.(7) 

Hicaz'da hac vazifesini ifa ettikten sonra memleketine dönen Halid-i Bağdadi, bir süre sonra, Süleymaniye'ye gelen Müceddidi halifelerinden Derviş Muhammed adlı Mirza Rahimullah Azimabadi'nin teşvik ve yönlendirmesiyle Hindistan'ın Cihanabad şehrinde bulunan Şah Abdullah Dihlevi'ye (ö. 1240/1824) intisab etmek üzere yola çıkmıştır.(8)

İran ve Afganistan yolunu takip ederek Hindistan'a giden Halid-i Bağdadi'nin İran'da iken Şii alimlerinden İsmail Kâşi ile giristigi münazara ile Afganistan'ın farklı bölgelerinde karşılaştığı alimlerle yaptığı ilmi müzakere ve sohbetlerden bahsedilmektedir.(9)

26 Zilhicce 1224/1 Subat 1810 tarihinde Cihanabad şehrine varan Halid-i Bagdadi'nin Şah Abdullah Dihlevi'ye intisab ettiği, beş aylık hizmet, sohbet ve ilmi eğitimin ardından nefsini terbiyeye yöneldiği ve bu süre sonunda huzur ve müşahede makamına ulaştığı kaydedilir.(10)

Bir yıl tamamlanmadan seyr u sülûkunu ikmâl eden Halid-i Bagdadi'ye mürşidi Şah Abdullah Dihlevi tarafindan beş tarikattan icazet-i tâmme verilerek, irşad icin memleketine görevlendirilmiştir.(11)

Halid-i Bağdadi'nin 1226/1811'de Süleymaniye'ye dönuşüyle başlayan irşad hayatı, Bağdad'ta kendisine tahsis edilen Halidiyye Tekkesi'nde devam et-miştir. 1238/1822- 1242/1827 yılları arasında bulunduğu Şam şehri ise onun irşad faaliyetlerini yürüttüğü son büyük merkez olmuştur.

Halid-i Bağdadi, bin 1220/1805, diğeri de 1241/1825 yıllarında olmak üzere iki defa hacca gitmiştir. Siileymaniye, Bağdad ve Şam'da birer evlilik yapan Halid-i Bağdadi'nin üç eşinden Abdurrahman (ö. 1242/1827), Bahauddin ö.1242/1827), Şihabuddin (ö. 1239/1823), Necmuddin (ö. 1270/1853) ve Fatıma (ö. 1286/1869) adlarında toplam beş çocuğu dünyaya gelmiştir.(12)

Zilkade 1242 Salı günü, Şam'da salgın olan taun hastalığına yakalanan Halid-i Bağdadi, 14 Zilkade 1242/9 Haziran 1827 Cuma günü Şam'da vefat etmiştir.(13)

Halid-i Bağdadi akaid, hadis, fıkıh, tasavvuf ve edebiyat alanlarında mensur ve manzum eserler kaleme almıştır. Bunlardan el-Ikdu'l-cevheri fi'l-fark beyne kesbeyil-Maturidi ve'l-Eş'ari, Talikat ala Haşiyetü Siyalkuti ale'l Hıyali, Akide-i İman, Şerhul-Akaidi'l-Adudiyye akaid alanında; Şerhu Hadis-i Cibril, Haşiye ala cem'ul-fevaid min camiul usul ve mecmai'z-zevaid hadis alanında; Haşiye ala Nihâyetu'r-Ramli, Risale fil-ibadat, Risale fi ahkami's-salat fıkıh alanında; Câliyetul-ekdar ve's-seyfu'l-bettar fi's-salati ala'l-muhtar,Risaletu'r-rabıta, Risale fi adabi'z-zikri li'l-muridin, Risale fi't-tarik, Risale fi adabi'l-marid ma'a şeyhihi, Mektubat tasavvuf alanında; Divan, Şerhu Makamati Hariri, Ta'likat ala tetimmeti Siyâlkuti li haşiyeti Abdulgaffar ala şerhi'l-Câmi ala Kafiyeti İbnül-Hacib, Şerhu İtbaki'z-zeheb edebiyat alanında kaleme aldığı eserleridir.(14)

-devam edecek-

Dipnotlar

(1) -Hasan Şükrü, Menâkıb-i Şemsi's-Şumus der hakkı hazret-i Mevlana Halid-i Arus, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet 1302, s. 5; Baba Merdoh Ruhani, Meşahir-i Kürd, İntişarat-i Suruş, Tahran 1382, I, 306.

(2)-Karadag kasabası Süleymaniye şehrine yaklaşık 35 km mesafede, medrese, bağ ve bahçeleri, tatlı su kaynakları ve temiz havasıyla bilinen bir yerdir.

3-Caf aşireti, İran ve Irak sınırının her iki tarafında da bulunan, usta ve güçlü savaşçılıklarılyla taninan kalabahk bir aşirettir.

4-en-Necdi, Asfa'l-mevarid, s. 23; Muhammed el-Bağdadi, el-Hadikatu'n-nediyye, s. 29-30; İbn Abidin, Sellü'l-hüsamul-hindi li nusreti Mevlana Halidi Nakşibendi, Matbaatu Aras, Erbil 2009, s. 59; Haydari, el Mecdu'd Tâlid, s. 27; Abdulmecid el-Hâni, el-Hadikatu'l Verdiyye, s. 303; Şükrü, Menâkıb-i Şemsi's-Şumus, s. 5; Azzavi, "Mevlana Halidi'n-Nakşibendi, Mecelletu'-Mecmail İlme'l Kürdi (1973), I, 698; Abdulkerim Müderris, Ulemauna fi hidmetil-ilmi ve'd-din, Daru'l-Hürriyye, Bağdat 1983, s. 185.

5-Bu lakaplar için bk.en-Necdi, Asfa'l-mevarid, s. 17, Muhammed el-Bağdadi, el-Hadikatu'n-nediyye, s. 5, İbn Abidin, Sellü'l-hüsamul-hindi li nusreti Mevlana Halidi Nakşibendi, s. 58, Abdulmecid el-Hâni, el-Hadikatu'l Verdiyye, s. 303; Haydari, el Mecdu'd Tâlid, s. 26; Müderris, Ulemauna, s. 185

6-Muhammed el-Bağdadi, el-Hadikatu'n-nediyye, s. 30-31

7- en-Necdi, Asfa'l-mevarid, s. 47; Muhammed el-Bağdadi, el-Hadikatu'n-nediyye, s. 32, Haydari, el Mecdu'd Tâlid; s. 29

8- Abdulkerim Müderris, Yâd-ı Merdan, 1, s.23-24

9- en-Necdi, Asfa'l-mevarid, s. 57; Muhammed el-Bağdadi, el-Hadikatu'n-nediyye, s. 35

10-Müderris, Yâd-ı Merdan, 1, s.26

11-en-Necdi, Asfa'l-mevarid, s. 62; Muhammed el-Bağdadi, el-Hadikatu'n-nediyye, s. 38

12-Hasan Şükrü, Menâkıb-i Şemsi's-Şumus der hakkı hazret-i Mevlana Halid-i Arus, s. 63, Müderris, Yâd-ı Merdan, 1, s.47

13-Abdulmecid el-Hâni, el-Hadikatu'l Verdiyye, s. 331

14- Eserleri için bk. Bağdadi, Risale fi' ahkami's-salat, Tahran Üniversitesi Merkez Kütüphanesi numara: 8793, vr. 264a-308a; Azzavi, "Mevlana Halidu'n-Nakşibendi", s. 704- 709; Müderris, Ulemauna, s. 187,Müderris, Yâd-ı Merdan, 1, s. 56-58