Kaderin dört mertebesi vardır:

a. Olmuş, olacak ve olmakta olan bütün herşeyin Allah'ın ezelî ilminin dairesinde bulunması.

b. İlm-i ezelîde var olan herşeyin "Levh-i Mahfûz" kitabında yazılması.

c. Allah'ın ezelî ilminde ve Levh-i Mahfuzda olan kader ve takdirin bütün hatlarıyla Allah'ın meşietine dâhil olması. İlahî meşietin dışında kalmaması.

d. Mukadder olan herşeyin Allah'ın ezelî ilminde ve Levh-i Mahfûzda yer aldığı şekliyle yaratılması. Diğer bir ifadeyle, mukadderatın dışa yansıyan vücud-u haricileri, vücud-u ilmîlerine mutabık olarak tezahür etmesi.

وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاَّ بِإِذْنِ الله كِتَاباً مُّؤَجَّلاً

"Alah'ın izni olmadan hiç kimsenin ölmesi sözkonusu değildir. (Çünkü) bu, vakti belirlenmiş ve bir kitapta yazılmıştır" (Al-i İmran, 3/145) mealindeki ayette-icmalî olarak- kaderin bu dört mertebesinin altı çizilmiştir.

4. Taalluku bakımından kaderin çeşitleri:

İslâm âlimleri, hedefindeki konular bakımından umumî, umrî, senevî, yevmî olmak üzere ilahî takdiri dört kısma ayırmışlardır.(1)

a). Umumî/mutlak takdir: kâinat çapında, olmuş ve kıyamete kadar olacak bütün varlıkların Allah tarafından Levh-i Mahfuzda yazılmasıdır.

b)Umrî/ömürlük takdir: Bu takdir, daha annesinin rahminde iken, insanın rızkı, eceli, ameli, şakî veya said olduğuna dair dört çeşit mukadderatın yazılmasıdır. Bu takdir Levh-i Mahfuzda yazılı olmakla beraber, insan bir cenin olarak annesinin rahminde iken de ayrıca yazılır.

c)Senevî/senelik takdir: Bu ilahî takdir her yılın kadir gecesinde takdir edilen yıllık plan ve programdır.

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ {*} فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ {*} أَمْراً مِّنْ عِندِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ

"Biz Kur'an'ı mübarek bir gecede (Kadir gecesinde) indirdik. Şüphesiz biz insanları uyarmaktayız. Her hikmetli iş o gecede ayırdedilir. (Yâni) katımızdan (verilen) bir emir. Gerçekten biz, (peygamberleri) göndermekteyiz."(Duhan, 44/3-5) mealindeki ayette, her yılda vukua gelecek olan ölüm, doğum, rızık, amel, yağmur ve kimlerin hacca gideceği gibi hususların o yılın Kadir gecesinde takdir edileceğine işaret edilmiştir.

d)Yevmî/günlük takdir: Bu kader ve takdirden maksat, Allah'ın ezeli iminde ve Levh-i Mahfuzda var olan kaderin günlük planlamasıdır. 

يَسْأَلُهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ

"Göklerde ve yerde olanlar Allah'tan istekte bulunuyorlar. O her gün ayrı bir yaratmadadır" (Rahman, 55/29) mealindeki ayette bu gerçeğe işaret edilmiştir. Her gün Allah, kimini zengin, kimini fakir, kimini aziz, kiminin zelil, kimini hasta, kimini sağlıklı, kimini mahzun, kimini mesrur kılar. 

Dipnotlar 

(1)Abdullah b. Cebrin, İtikadu Ehli's-Sünne, 7/3.