Bütün Müslümanların ittifakıyla hadis kitapları arasında en sahih kaynak Buhari'dir. Sahihlik vasfı bakımından onu Müslim takip eder. Sahih-i Buhari dört bin civarında hadis ihtiva etmektedir. Buhari bu hadisleri altı yüz bin hadis arasından seçip yazmıştır. Seçip yazdığı her bir hadis için yıkanıp iki rekat namaz kılmıştır.(1)

Buhari, döneminin tartışmasız en büyük hadis alimidir. Bütün alimler onun faziletini ikrar edip onu emsallerine takdim etmişlerdir. Hiçbir hadis alimini ondan üstün tutmamışlardır.

Buhari, hadis yazma çabası hakkında şunları kaydeder: "Binden fazla kişiden hadis yazdım. Senedini hatırlayamadığım hiçbir hadis yoktur."(2)

Buhari küçük yaşlardan itibaren hadis tahsiline başladı. Daha 11 yaşındaki iken bazı âlimlere ilmi tenkitler yöneltti.(3) Daha genç iken Basra sokaklarında yürüdüğünde hadis öğrencileri peşinden koşardı. Bazen zorla onu oturtup kendisinden hadis yazarlardı. Kendisinden hadis yazanların sayısı binlere varmaktaydı.(4)

Ebu Hamid Ahmed b. Hamdân el-Kassâr anlatıyor: "Meşhur hadis kitabının müellifi Müslim b. Haccâc'ın şöyle söylediğini duydum: Muhammed b. İsmail el-Buharî'nin yanına varıp alnından öptüm ve şöyle dedim: Ey üstadların üstadı, muhaddislerin efendisi ve illetlerin tabibi, müsaade buyur ayaklarını da öpeyim!"(5)

Buhari, el-Camiu's-Sahih adlı eserini Ahmed b. Hanbel, Yahya b. Main ve Ali b. Medinî gibi dönemin muhaddislerine arz etti. Hepsi onun sahihliğini teyid etti. Gerek yaşadığı dönemde gerekse müteakip dönemlerde Buharî'nin Sahihi büyük ilgiye mazhar olmuş ve titizlikle incelenmiştir. Aynı incelemeler Buhari'nin dayandığı raviler üzerinde de gerçekleştirilmiştir. Netice itibariyle ulema arasında Buhari'nin güvenilir bir kaynak olduğu ve diğer kaynaklardan üstün olduğu noktasında fikir birliği oluşmuştur.

Hafız Zehebî bu konuda şunları kaydeder: "Buhari'nin el-Camiu's-Sahihine gelince, bu eser Allah'ın Kitabından sonra en büyük ve en faziletli dini eserdir. Şayet bir kimse sırf bu kitabı almak için bin fersah yol yürüse zarar etmiş sayılmaz."

İmam Nesâî, Buhari hakkında şunları söyler: "Bütün bu kitaplar arasında Muhammed b. İsmail el-Buharî'nin kitabından daha güzeli yoktur."(6) 

Buharî'nin kendisi anlatıyor: "el-Camiu's-Sahih'i 16 yıl boyunca 600 bin hadis arasından seçerek yazdım ve bu kitabı kendimle Allah arasında bir hüccet kıldım."(7)

Ancak şunu belirtmek gerekir ki Buhari, kendince sahih olan bütün hadisleri bu kitaba almış değildir. Sadece sahih hadislerden 4000 bin tanesini almıştır. Bu konuda bizzat şöyle dediği nakledilmektedir: "el-Camiu's-Sahih'e sadece sahih rivayetleri aldım. Kitap uzamasın diye bazı hadisleri de terk ettim."

Hicri 261'de vefat eden Müslim b. Haccâc da birçok yönden Buharî'ye benzemektedir. Müslim hem Buharî'den hem dönemin diğer alimlerinden hadis almıştır. Birçok beldeyi dolaşıp 300 bin hadisi ayıklayarak Sahihini yazmıştır. Müslim'in Sahihine aldığı hadis 4000 civarındadır. Müslim'in eseri de tıpkı Buhari gibi alimler tarafından titizlikle incelenmiş ve kabule mazhar olmuştur. Bu iki eser, bütün Müslümanların ittifakıyla hadis kitapları arasında en sahih kitaplardır.

Hafız İbn Kesir der ki: "Münhasıran sahih hadisleri bir araya getiren ilk kimse Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail el-Buhari'dir. Bu konuda Buharî'yi, öğrencisi Müslim b. Haccâc en-Nisâburî takip etmiştir. Bu iki eser, hadis kitapları arasında en sahih kitaplardır. Ancak Buharî, Müslim'e göre daha üstündür… Fakat ne Buharî ne de Müslim bütün sahih hadisleri toplama gibi bir hedef gütmemişlerdir. Zira her ikisi de kitaplarına almadıkları bazı hadisler hakkında sahih değerlendirmesinde bulunmuşlardır."(8)

Sözün özü: Buharî ve Müslim'de yer alan her hadis sahihtir. Ancak her sahih hadis Buhari ve Müslim'de yer almamıştır (Kullu mâ fi's-sahîhayn sahîh, ve leyse fîhima kullu's-sahîh).

Sahihlik bakımından Buharî ve Müslim'i diğer dört kitap takip eder. Bunlar; Cami-i Tirmizî, Sünen-i Nesâî, Sünen-i Ebî Davud ve Sünen-i İbn Mâce'dir. Allah hepsine rahmet eylesin.

Dipnotlar 

 1-Hatib el-Bağdadî, Târîhu Bağdâd, II/908

 2-Hatib el-Bağdadî, Târîhu Bağdâd, II/10.

 3-Hatib el-Bağdadî, Târîhu Bağdâd, II/6.

 4-Hatib el-Bağdadî, Târîhu Bağdâd, II/15.

 5-Hatib el-Bağdadî, Târîhu Bağdâd, XIII/102.

 6-Hatib el-Bağdadî, Târîhu Bağdâd, II/9.

 7-Hatib el-Bağdadî, Târîhu Bağdâd, II/14.

8-İbn Kesir, el-Bâisu'l-Hasîs, s. 25.