"Amiriyet ve hâkimiyetin muktezası, rakip kabul etmemektir, iştiraki reddetmektir, müdahaleyi ref etmektir."

İzah: İnsan ve kâinat arasında münasebetler var. Allah(c.c) insana hâkimiyet şe'ni vermiş. İnsan nasıl rakip kabul etmiyorsa, Allah da öyle şerik kabul etmez.

"Acaba saltanat-ı mutlaka suretindeki hâkimiyet ve rububiyet derecesindeki âmiriyet, bir Kadîr-i Mutlak'ta ne derece o redd-i müdahale kanunu ne kadar esaslı bir surette hükmünü icra ettiğini kıyas et."

İzah: Mutlak kayıtlı, mukayyedin zıddı. Bir hükümdar sadece belirli bir sınır içinde hükümferma olur. Allah umum mülkün sahibidir. Saltanatı mutlakadır. Elbette sınırlı saltanat şerik kabul etmezse, mutlak saltanat da hiçbir şekilde şerik kabul etmez. Çocuk baba, amir memur ilişkisi düşün… Birincisinde kısmi bir terbiye söz konusu olduğu için babanın sözünü tutmamak çok daha ayıp ve kötü bir şeydir.

Allah'ın amiriyeti; bizi nutfeden adam eden Allah, kâinatı terbiye eden Allah, kainatı bizim için tam bir mesken olarak yapan, 18 bin alemi terbiye eden Allah.. Bizden ubudiyet bekliyor ve ölene kadar bizi serbest bırakmış, bu süre zarfında ne istersen onu yap.

Allah'ın emirleri rububiyete dayanıyor. Seni bu kadar terbiye eden Allah'ı bırak, git başkasına ibadet et, hiç olur mu?

"Rububiyet-i âmme, ubudiyet-i külliye ister. Bu da zülcenaheyn resullerin vahdet-i İlâhiyeyi halka ilân etmeleriyle mümkün olur."

İzah: Rububiyet; bir şeyi tedricen kemale erdirmek. Bütün âlemi Allah bir ilk noktadan ( hilkat karışımı vs) terbiye ede ede bu hale getirmiş. Aynı kanunla bizi de nutfeden bu hale getirmiş. Her şeyimizi O terbiye etmiş, hayal, hafıza, akıl, fikir, ruh, beden. Her şey onun tezgâhından çıkıyor… Rububiyyet-i âmme.

Böyle bir rububiyet ubudiyet-i külliye ister, her bir organı alet ve cihazatı ibadet ettirdi mi, Küllliye oluyor bu. Gözü Allah terbiye etti, onu tefekkür için kullanmak ubudiyet, aklı hikmette kullanmak güzel bir ubudiyyet, İnsan kâinatta her şeyi sever. Ama bir tavuk buğday ve türevlerini sever. Allah'ı sever insan, bu fevkalade bir şey. Sonsuz muhabbeti Allah'a sarf etmek. Bütün duygu ve hissiyatları yerli yerinde kullanmak.

"Gafletten neş'et eden dalâlet, pek garip ve aciptir. Mukareneti, illiyete kalbeder... Hâlbuki devamlı mukarenet, illiyete delil olamaz."

İzah: Meyve ağaçtan çıkıyor. Ağaç meyveyi yapmıyor, ağacı kim yaptı ise meyveyi de yapan o, ağacı yapan kâinatı yapan. Ağaç meyve bitişik gibi, ama arada çok esma var…

Devamlı mukarenet, illiyete delil olamaz. Elma sürekli elma veriyor, bazen de vişne verse, bizim elma vişneyi irade etti deriz. Demek o sürekli elma vermeye mahkûm… Daima böyle olunca bu bir kanun olur, bu kanuna ağaç itaat etmiştir.

Caddede gezen insan 30 sene önceki arkadaşına tesadüf edebilir. İnsan iş yerine gidiyor, her gün Mehmet e tesadüf ediyorsa, orada bir kanun vardır, herkes aynı saatte göreve geliyor.

"Ey insan! Kur'ân'ın desâtirindendir ki, Cenâb-ı Hakkın mâsivâsından hiçbir şeyi, ona taabbüd edecek bir derecede kendinden büyük zannetme. Hem, sen kendini hiçbir şeyden tekebbür edecek derecede büyük tutma. Çünkü mahlûkat mâbûdiyetten uzaklık noktasında müsâvi oldukları gibi, mahlûkiyet nisbetinde de birdirler."

İzah: Güneşe tapanlar var, olmaz böyle, o nur isminin tecellisi. Hz. Ali'ye, Hz. İsa'ya vs muhabbet iyidir, ama ibadet edecek bir derecede değildir asla.

Bunlar ifrat, tefrit ise, kendini de büyük görecek kadar olmaz, hayvanlardan üstünüz hamd olsun, daha âlimiz hamd olsun, daha çok çalışıyoruz hamd olsun, her türlü üstünlük mevhibe-i ilahiye…

Bu köpek hiç günah işlemedi, onun nefsi hep itaat ediyor… Benim nefsim her türlü kötülüğü ister…