"Her mütercim bir katildir, kahve bile fincana dökülürken taşar" sözünü çoğumuz duymuşuzdur. Özellikle ülkemizde bu konuda birçok fecaat örnekleri yaşandı ve hâlâ da yaşanıyor.

Geçenlerde bunlardan birisine, merhum Eşref Edip beyin Ali Genceli'ye tercüme ettirdiği ve 1960'lı yıllarda Sebilürreşad Neşriyatından "Asr-ı Saadet" Serisi olarak neşrettiği eserin 5. Cildinde tesadüf ettim. 

Bu eser daha sonraki senelerde Duran Kömürcü merhumun sahibi olduğu Şamil Neşriyat tarafından neşredildi ve hâlen aynı yayınevinde basılmaya devam ediyor. Her ne kadar merhum Duran Bey, İlahiyat hocalarından bir ekibe eseri sadeleştirip, gözde geçirterek tekrar bastırdığını bana ifade etse de, demek ki ele alacağımız madde gözlerinden kaçmış olmalı ki, aynı hata Şamil Neşriyat baskısında da devam ediyor. Bundan dolayı bir yanlışa dikkat çekmek için bu yazıyı hazırlamaya karar verdim.

Asr-ı Saadet Külliyatı Nedir?

20. asrın ilk ve en mühim tahkik heyeti olan ve Hind İslam ulemasınca teşekkül ettirilen Azamgarh Dar-ül Musannifin'inin iki değerli şahsiyeti ve Mevlana Şibli Numani'nin gözde talebelerinin, ünlü eser Siretün Nebi'ye zeyl olarak yazdıkları şahane bir eser Asr-ı Saadet.

Eşref Edip Bey tarafından Ali Genceli'ye tercüme ettirilen ve şimdi Şamil Neşriyat'ça basılan bu kitab, Süleyman Nedvi'nin Siretün Nebi'deki Tebligat ve Talimat'ı anlattığı ciltlerle, yine Şibli'nin talebelerinden Muinuddin Ahmed Nedevi ve Said Ensari'nin Şibli üslubunda yazdıkları "Usvetü's Sahabe, Siyer-ül Muhacirin, Siyer-ül Ensar" adlı eserleri bir araya getirilip basılmasıyla vücud bulmuştu.

Mütercimi Kimdir?

1940'lardan 80'lere kadar özellikle Farsça ve Urduca'dan birçok eseri tercüme etmiş olan Ali Genceli hakkında sadre şifa bir bilgiye rastlayamadık. Bazen tercümelerde " Dekka Üniversitesi Profesörü" gibi abartılı başlıklara rastladığımız bu zatı hemen hemen hiç tanımıyoruz.

Hakkında biraz araştırma yaptm ama kayda değer bir bilgiye rastlayamadım. Bir twiti vesilesi ile kendisine ulaştığım ve Ankara'da halen avukatlık yapan bir beyefendi, kendisi gibi avukat olan merhum babasının Genceli'nin 1970'lerin sonlarında avukatlığını üstlendiğini anlattı. O sıralar Ali beyin 80'li yaşlarda olduğunu, çocuklarının olmadığını, aslen Azerbaycan'ın Gence ilinden olduğunu, Genceli soyadının buradan geldiğini söyledi. 

Davanın konusu ise, herhalde bir tercümede Genceli'nin Hz. Muaviye(r.a) hakkında uygunsuz ifadeleri dolayısıyla Diyanet İşleri Başkanlığı ile sürtüşmesi idi.

Bu bilgiler bende bazı bilgilerin yerli yerinen oturmasına vesile oldu. Merhum Yusuf Karaca hocamız bizzat görüştüğü Ali Genceli beyin Urduca bilmediğini bir sohbetimizde bana söylemişti. Ali Genceli Azerbaycan'da yetiştiğinden, Farsçayı biliyordu, Urducayı değil. Bu iki dil birbirlerine yakın olduğu için takribi tercümeler yapmıştı. Yoksa zaten aşağıda nakledeceğimiz hatayı yapmazdı.

Eserdeki Hata Nedir?

Genceli, Asım bin Sabit hazretlerinin hayatını anlattığı maddede Selâme(aslı Sulafe olacak) adlı müşrike kadının, oğullarını öldürdüğü için Asım hazretlerine kin beslediğini ve onun kafatasını şarap içmek için istediğini belirtiyor ve sonra -Usdü'l Gabe'den kaynak vererek- Müşriklerin Reci vakıasında şehid ettikleri Asım'ın başını mezkure kadına getirdiklerini, onun da bu kafatasından şarap içip yeminini yerine getirdiğini ve sonra da bu kafatasını sattığını yazıyordu…(!)

Daha önce okurken dikkatimden kaçmış olan bu yeri tekrar okuduğumda çok şaşırdım. Hemen, kaynak olarak gösterilen Usdü'l Gâbe'ye baktım. Orada böyle bir ibare olmadığını, tam tersine, aşağıda nakledeceğimiz gibi, Rabbimizin hazret-i Asım'ı koruduğu yazılıydı. Tam bir tercüme rezaleti ile karşı karşıya olduğumuzu anladım ve kitabı kaynaklarını inceleyerek tekrar okumaya ve din kardeşlerimizi uyarmaya karar verdim. İnşallah diğer ciltlerle de hatalara rastlarsam, onlara da değinirim.

Meselenin Aslı Nedir?

Asım b. Sabit, Uhud savaşında müşrik kadınlarından Sülâfe'nin iki oğlunu okla vurup öldürmüş, Sülâfe de Asım b. Sabit'in başını ele geçirecek olursa kafatası ile şarap içmeyi adamış ve onun başını kendisine getirecek olana da yüz deve vermeyi vaad etmişti.

Bunu bütün Araplar ve Lihyan oğulları bilmekte idiler. Asım b. Sabit ise, kendisine hiçbir müşrikin dokunmaması, kendisinin de hiçbir müşrike el sürmemesi hakkında Allah'a söz vermiş bulunuyordu.

Hüzeyliler Asım b. Sabit'in başını alıp Sülâfe'ye satmak için cesedine doğru vardıkları zaman, Allah Teâlâ onu korumak için gölge gibi bir arı yığını gönderdi. Arılar onu korudular. Bunun için "Arıların koruduğu" diye isim almıştır. Aralarına giren arılardan, cesede yaklaşamadılar. "Bırakın onu! Akşam olup arılar başından dağılınca alırız!" dediler. 

Fakat, Yüce Allah'ın gökte bulut yokken gönderdiği sel Asım'ın cesedini hiç bulunamayacak bir yere alıp götürdü.( İbn İshak, İbn Hişam, Sîre, c.3, s. 180, Vâkıdî, Megâzî, c. 1, s. 356, İbn Sa'd, Tabakâtü'l-Kübrâ, c. 3, s. 463.)

Kaynaklar

1- Muinuddin Ahmed Nedevi ve Said Sahib Ensari, terc. Ali Genceli, Asr-ı Saadet, Cilt: 5, Sebilürreşad Neşriyatı, İst. 1964, 2. Baskı 

2- Muinuddin Ahmed Nedevi ve Said Sahib Ensari, terc. Ali Genceli, Asr-ı Saadet, Cilt: 3, Şamil Neşriyat, İst.

3- İbn-i Esir, Üsdül Gabe, Daru'l Fikir baskısı, Beyrut, 2010

4-M. Asım Köksal, İslam Tarihi, Köksal Yayıncılık

5- Muhammed Yusuf Kandehlevi, Hayatu's-Sahabe, Akçağ Yayınları