"Kader, ilmin bir nev'idir ki, herşeyin mânevî ve mahsus kalıbı hükmünde bir miktar tayin eder. Ve o miktar-ı kaderî, o şeyin vücuduna bir plân, bir model hükmüne geçer. Kudret icad ettiği vakit, gayet suhuletle, o kaderî miktar üstünde icad eder. Eğer o şey muhit ve hadsiz ve ezelî bir ilmin sahibi olan Kadîr-i Zülcelâle verilmezse, sabıkan geçtiği gibi, binler müşkilât değil, belki yüz muhâlât ortaya düşer. Çünkü o miktar-ı kaderî ve miktar-ı ilmî olmazsa, binler haricî ve maddî kalıplar, küçücük bir hayvanın cesedinde istimal edilmek lâzım gelir."

İzah: Kader, melekler, kitaplar hepsi iman rüknü içinde olan şeyler. Kadere iman 2 sorudan ibaret bir şey değildir. Yüzümüzde 2 göz, 5 er parmak, vücudumuzda ve kainatta ölçülü olan ne varsa hepsi kaderin bir remzi…

Allah'ın ezeli ilminde her şeyin herşeyi ile planlanması kader, o plan dahilinde yaratılması ise kaza. Biz Maturidi'ye göre konuşuyoruz. Elimizin büyüklüğünün takdiri böyle, kudret ona göre yaratıyor.

 "Kader, herşeye bir miktar ve o miktara göre bir kalıp vermiştir. Feyyaz-ı Mutlaktan aldığı feyze olan kabiliyeti o kalıba göredir."

İzah: Sonsuz bir kudret ile her şey müşkilatsız bir şekilde yaratılıyor. Allah ilm-i ilahide kavak ağacını nasıl takdir etmişse, ona göre yaratıyor. Güneş, gök, sema, yer ne varsa hepsi ilimdeki takdire göre yaratılılyor.

Feyz: mahiyetine göre esmaya mazhariyet. Taş, Halık ismine mazhar, Rezzak ismine mazhar değil.

"Miktar-ı kaderî ve miktar-ı ilmî olmazsa, binler haricî ve maddî kalıplar, küçücük bir hayvanın cesedinde istimal edilmek lâzım gelir."

İzah: Bir hayvan kelimat-ı kudret. İlm-i ilahide nasıl takdir edilmişse aynen öyle yazılıyor. Elimde bir kalem, kağıt ve ilmimde bir şiir varsa, bunu çok rahatlıkla yazabilirim. Eşya ve mahlukat da böyle… eğer ilm-i ilahiye verilmezse nasıl ki; Bir bilgisayara bak hd, ram, kasa, monitör, hepsi ayrı makine tezgah ve fabrikada dokunmuş,.İnsana bak, hepsi anne karnında başlayan bir serüvenle yönetiliyor.

Aynen öyle de bir insan ya da hayvan tüm aza ve organları ile yüzlerce fabrika ihtiva ediyor. Hepsinin ayrı fabrika ve tezgahta dokunması lazım…

"Evet, kader, cüz-ü ihtiyarî, iman ve İslâmiyetin nihayet merâtibinde; kader, nefsi gururdan; ve cüz-ü ihtiyarî, adem-i mes'uliyetten kurtarmak içindir ki, mesâil-i imaniyeye girmişler."

İzah: Kader Allah'ın ilminde her şeyin takdir edilmesi. Cüz'i irade ile insan bir anda bir şeyi irade edebilir. Cüz'i; bir anda ancak bir şeye taalluk edebilen demek. Allah insanı, hayvanı her ne ise her şeyi yaratırken her şeyi baştan takdir etmiş

İnsana cüz'i ihtiyar verirken onun da seçme ve seçmeme özgürlüğünü ortaya koymuş, ona göre cennet ve cehennem buradan çıkmış. Güzel işler yapıp cennete giden de kaderi takip ediyor, olumsuz işler yapıp cehenneme giden de kaderi takip ediyor. Cennetin de cehennemin de yolu belli. Cüzi iradenin görevi istediğinizi seçmek…

İmandan sonra en büyük hayır namaz kılmak. Allah bizim bedenimizi, aklımızı, emir ve nehyi alacak şekilde halk etmiş, namazın bütün ayetlerini inzal eden Allah, her şeyi yaratan Allah, dünyayı, havayı, suyu yaratan Allah.

Bize düşen tek şey kılmak ya da kılmamak. Bununla cennet kazanılmaz, bunu bilip gurura düşmeyeceğiz . cüz i irade bizi sorumluluk altına alıyor. Atın itin ağacın her şeyin görevin var, peki senin görevin nedir ?

"Mânen terakkî etmeyen avam içinde, kaderin câ-yı istimâli var. Fakat, o da mâziyat ve mesâibdedir ki, Ye'sin ve hüznün ilâcıdır. Yoksa, maâsî ve istikbaliyatta değildir ki, sefahete ve atâlete sebep olsun."

İzah: Avam kaderi şöyle kullanabilir: geçmişte bir kaza olmuş, "keşke uçağa binseydim, böyle olmazdı" düşüncesi hakim olabiliyor. Olay oldu ise, kader diyip geçebilir avam… kadere rıza gösterip ben bu olayla ilgili ahiret namına kazanım elde etmeliyim.

Yoksa gelecek olaylar ve günahlar için geçerli değil. Kaderimde varsa para kazanırım demeyip çalıştığın gibi, manevi olayları da böyle düşünmek lazım. Hem atalet hem isyandan korunmak için bu zehirli düşüncelerden kurtulmak lazım .